อาร์กอส สุนัขผู้รอนายจนตัวตาย

เรื่องราวความซื่อสัตย์และรักเจ้าของของคุณสุนัขหมามีให้พบเห็นอยู่บ่อยครั้ง ความรักของพวกมันช่างไร้ข้อแม้ใดๆ คือรักแบบสุดใจ เรื่องของสุนัขที่รักเจ้านายจนตัวตายที่ดังมากๆ คงจะเป็น ฮาจิโก ที่เฝ้ารอการกลับมาของนายโดยที่ไม่รู้ว่าเจ้านายได้เสียชีวิตไปแล้ว ฮาจิโก รอนายอยู่หน้าสถานีรถไฟนานถึง ๙ ปี จนมันเสียชีวิต คนญี่ปุ่นเขาถึงกับสร้างรูปปั้นไว้ที่หน้าสถานีรถไฟชิบูย่าเพื่อเป็นอนุสรณ์

มีอีกตำนานหนึ่งที่เล่าเรื่องของสุนัขที่เฝ้ารอยนายจนวาระสุดท้าย เป็นเรื่องราวเล็กๆ ในตำนานใหญ่ๆ ของอภิมหาสงครามกรุงทรอย (Trojan War) ในมหากาพย์อีเลียด (Iliad) ในอีเลียดมีเรื่องราวยิบย่อยมากมายเล่ากันได้เป็นวันๆ เรื่องของสุนัขผู้ซื่อสัตย์ที่จะเล่าถึงนี้อยู่ในช่วงท้ายหรือภายหลังสงครามจบสิ้นลง (เป็นตอนต่อของอีเลียด มีชื่อเรียกต่างหากว่า โอดิสซีย์ (Odyssey))

ใครที่พอจะคุ้นเคยเรื่องสงครามกรุงทรอย (หรือดูจากหนัง) ก็คงรู้จักกลศึกม้าไม้ อันเป็นยุทธการที่ทำให้ทรอยพ่ายแพ้ กลศึกนี้คิดขึ้นโดย ยูลิซิส (หรือ โอดิซูส) ผลพวงของกลศึกครั้งนี้ทำให้เกิดเรื่องชวนสังเวชมากมาย เป็นเหตุให้ยูลิซิสต้องพเนจรร่อนเร่อีกถึงสิบปีเพื่อชดใช้กรรมกว่าจะได้กลับบ้าน พอกลับมาก็เจอเรื่องปวดกะโหลก เพราะการที่เขาหายสาบสูญไปกว่ายี่สิบปี (สิบปีในสงครามบวกกับต้องพนเจรอีกสิบปี) ใครๆ ต่างก็นึกว่าเขาตายแน่นอน บรรดาคนถ่อยจำนวนไม่น้อยก็เข้ามายึดครองบ้านของเขาดื้อๆ โดยหวังจะได้ครอง นางเพเนโลเป ภริยาหม้ายรวมถึงสมบัติทั้งหมด

พอได้ข่าว ยูลิซิสก็วางแผนจะเชือดคนถ่อยเหล่านี้ให้หมด เลยปลอมตัวแสร้งเป็นชายชราขอทาน ซึ่งคงปลอมได้เนียนมากจนไม่มีใครจับได้ กระทั่งทาสเก่าเต่าเลี้ยงมาเจอเข้าก็ยังจำนายเก่าไม่ได้ พาไปเลี้ยงดูเพราะคิดว่าเป็นคนจรจริงๆ

Prometheus ผู้ขโมยไฟจากสวรรค์

เคยดูหนังเรื่อง Prometheus (๒๐๑๒) กันไหม แฟนหนังตระกูล Aliens น่าจะติดตามกัน เพราะมันคือการเล่าย้อนไปถึงต้นกำเนิดของเจ้าสัตว์ประหลาดเอเลี่ยนที่เราคุ้นเคย แต่ข้อดีของผู้สร้างคือไม่ได้จงใจเล่าในแนวเอเลี่ยน แต่พยายามรื้อความคิดของคนดูเสียใหม่โดยไม่อิงกับเจ้าสัตว์ร้าย “จู๋มีฟัน” อย่างที่เราคุ้นตา แต่เป็นการเล่าเริ่มต้นที่หนึ่งใหม่ทั้งหมด

คำถามสำคัญของหนังคือใครสร้างมนุษย์ สร้างทำไม ถ้ามีใครสร้างมนุษย์ขึ้นมาจริงๆ  แล้วใครสร้าง “ผู้สร้าง” อีกทีล่ะ

ใครอยากรู้เรื่องราวก็ไปหาดูเอาเองครับ หนังค่อนข้างใหม่ ยังหาดูง่าย มีแผ่นขายให้เกลื่อนทั้งบนดินและใต้ดิน แต่ที่อยากหยิบมาคุยให้ฟังคือคำว่า Prometheus นี่ล่ะครับ หลายท่านไม่รู้ว่ามันคือชื่ออะไร

Prometheus เป็นชื่อของเทพในเทพปกรณัม ได้รับบัญชาจากมหาเทพเซอุสให้สร้างสิ่งมีชีวิตขึ้นมาบนโลก โดยร่วมมือกับน้องชาย Epimetheus ชื่อของทั้งคู่ในภาษากรีกแปลว่า คิดก่อน และ คิดหลัง พอได้รับคำบัญชา Epimetheus (คิดหลัง) ก็จัดแจงสร้างสิ่งมีชีวิตอย่างเมามัน เสกข้อดีข้อเด่นมากมายให้แก่สรรพสิ่งต่างๆ จนสุดท้ายมาถึงมนุษย์ ก็นึกไม่ออกว่าจะให้อะไรกับมนุษย์ดี เพราะข้อดีแต่ละอย่างก็แจกให้สิ่งมีชีวิตอื่นๆ ไปหมดแล้ว เข้าตาจนนักก็เลยไปปรึกษาพี่ชาย Prometheus จึงรับปากจะหาทางแก้ไขให้

Hercules Labours … งานหนักของเฮอร์คิวลิส

เวลาที่ต้องไปทำงานอะไรที่แสนจะยากลำบาก จนรู้สึกเหมือนว่าแม่งยากเย็นแสนเข็ญ ฝรั่งเขามีสำนวนที่ว่า “The Twelve Labours of Hercules” หรือภาระกิจอันหนักอึ้งของเฮอร์คิวลิส

เด็กยุคนี้หลายคนไม่รู้จัก เฮอร์คิวลิส นะครับ อันที่จริงอย่าว่าแต่เด็กเลย รุ่นๆ เดียวกันกับผมบางคนก็เคยแค่ได้ยินแต่ไม่รู้จัก สำนวนฝรั่งที่เปรียบเทียบงานที่ยากๆ กับภาระของเฮอร์คิวลิส ก็เพราะบิ๊กเฮอร์เขาต้องไปปฏิบัติหน้าที่ ๑๒ อย่าง ที่บอกตรงๆ ว่ามนุษย์ธรรมดาทำไม่ได้ ถ้าไม่ใช่บิ๊กเฮอร์

เฮอร์คิวลิส เป็นลูกครึ่งครับ คือครึ่งเทพครึ่งมนุษย์ มารดาของเขาคือราชินี Alcmene แห่งเมืองธีบส์ ส่วนบิดาคือมหาเทพ เซอุส ไปได้ ความเจ้าชู้ของมหาเทพส่งผลให้เคราะห์กรรมตกอยู่กับทารกน้อย เมื่อสตรีหมายเลขหนึ่งแห่งเขาโอลิมปัส พระนางจูโน เคืองพระทัยมากที่สามีตัวดีแอบไปไข่ทิ้งไว้อีกแล้ว จึงส่งงูยักษ์สองตัวลงมาหมายจะสังหาร แต่งูเจ้ากรรมดันถูกทารกน้อยจับหักคอตายหอง ไม่รู้เพราะงูมันกระจอกหรือทารกแม่งเก่งเกินคนกันแน่ เป็นอันว่าอ้ายหนูเฮอร์คิวลิสได้โชว์ผลงานตั้งแต่เด็กเลยทีเดียว

ภาพเขียนบนแจกัน อายุราว ๔๘๐ ปีก่อนคริสตกาล
เป็นภาพเฮอร์คิวลิสสังหารงู จัดแสดงอยู่ที่พิพิธภัณฑ์ลูฟว์

เฮอร์คิวลิสเติบโตเป็นชายร่างกำยำมีพลังมหาศาล เก่งกล้าชำนาญศึก เป็นบุตรของมหาเทพอีกคนหนึ่งที่ไม่ค่อยอาศัยบารมีพ่อเท่าไหร่นัก คือขอเก่งด้วยฝีมือตัวเองล้วนๆ สร้างชื่อเสียงเกริกไกรไปทั่วทิศ ชีวิตของเขาราบรื่นสุขสงบดีกับภรรยาและลูกๆ สามคน จนกระทั่งพระนางจูโนเกิดหมั่นไส้ขึ้นมา สาปให้เขาเกิดอาการวิกลจริตอาละวาดไล่ฆ่าลูกเมีย พอหายเป็นปกติ เฮอร์คิวลิสก็แทบจะเสียสติไปจริงๆ เมื่อรู้ว่าตนได้สังหารลูกเมียไปเสียหมดสิ้น อย่ากระนั้นเลย ฆ่าตัวตายตามไปซะดีกว่า

จุดจบของ ‘อคิลลิส’ วีรบุรุษในสงครามกรุงทรอย

ซักปีที่แล้วมันมีประโยคฮิตในโลกออนไลน์ ที่ว่า “I took an arrow in the knee” ไม่รู้ว่าเขาเลิกเล่นมุขนี้กันไปรึยังนะครับ หลายคนอาจจะงงๆ ว่ามันคือมุขอะไรวะ

ชาวไซเบอร์ทั้งหลาย ที่เป็นคอเกมอาจจะรู้จักกันดี มันมาจากคำพูดของตัวละครที่เป็นยามในเกม Skyrim ที่ชอบพูดประมาณว่า “เมื่อก่อนผมก็เป็นแบบคุณที่แหละ จนเมื่อลูกธนูปักเข้าที่เข่า” ชาวเน็ตทั้งหลายเลยหยิบเอาคำพูดนี้มาเล่นเป็นมุกจนระบาดไปทั่ว ทำนองว่า เมื่อก่อนกูก็เจ๋งอย่างเอ็งแหละ จนโดนธนูปักเข่า คอเกมน่าจะเก็ตมุขนี้ไม่อยาก แต่คนที่ไม่รู้จักก็อาจจะงงว่ามันฮาตรงไหน

แล้วก็มีอีกคนที่ฮาไม่ออกเหมือนกันนั่นคือ อคิลลิส (Achilles) แต่เขาไม่ได้ถูกธนูปักที่เข่า แต่ปักเข้าที่ข้อเท้า* เล่นเอาถึงแก่กรรมเลยทีเดียว

เรื่องนี้มาจากตำนานสงครามกรุงทรอยที่ลือลั่น ใครที่เคยดูภาพยนตร์เรื่อง Troy เมื่อปี ๒๐๐๔ ที่มีหนุ่มหล่ออย่าง แบรด พิตต์ รับบทอคิลลิส คงจำได้ถึงฉากวาระสุดท้ายของอคิลลิส แต่หลายคนก็งงว่าเก่งขนาดนั้น โดนยิงข้อเท้าทีเดียวตายเลยเหรอวะเนี่ย มันมีที่มาครับ

ภาพ Death of Achilles ผลงานของ ปีเตอร์ พอล รูเบนส์
ปัจจุบันจัดแสดงที่ Boijmans Museum ประเทศฮอลแลนด์

เรื่องราวของสงครามกรุงทรอยนั้นเล่ากันเป็นวันก็ไม่จบ เพราะมันเชื่อมโยงไปสู่หลายตัวละครมากมาย และต้องย้อนความไปยาวไกล เอาเป็นว่าอคิลลิสเข้าร่วมศึกครั้งนี้กับกองกำลังกรีกที่มุ่งหมายจะพิชิตทรอยให้ได้ หลังจากที่เจ้าชายแห่งกรุงทรอยดันทะลึ่งไปชิงเอาเมียคนสวยของ เมเนเลอัส (Meneleus) มา ก็คือเป็นชู้นั่นล่ะครับ อกาเมมนอน (Agamemnon) ราชาแห่งกรีกพี่ชายของเมเนเลอัส จึงใช้เป็นเหตุอ้างเข้าตีกรุงทรอยแม่งซะเลย โดยหวังผลทางการเมืองเป็นสำคัญ

หลังจากกลศึกม้าไม้ประสบความสำเร็จ อคิลลิสก็บุกเข้ากรุงทรอยได้ แต่แล้วก็ถูกเจ้าชายปารีสลอบยิงธนูใส่ข้อเท้าของเขาจนถึงแก่เท่งทึง อันนี้เข้าใจว่ามีเทพคอยช่วยเหลือฝ่ายทรอย จึงแอบนำความลับของอคิลลิสมาบอกปารีสให้รู้ ส่วนทำไมต้องเป็นข้อเท้านั้น ก็เพราะว่านั่นคือจุดอ่อนเพียงแห่งเดียวของอคิลลิสนั่นเอง

อคิลลิสเป็นบุตรของเธติส ซึ่งเหล่าเทพได้ทำนายทายทักเอาไว้ว่าเขาจะเติบโตเป็นวีรบุรุษคนสำคัญ เป็นผู้ที่จะทำให้กรุงทรอยต้องพินาศ เพียงแต่ว่าจะอายุไม่ยืนและต้องตายที่กรุงทรอยนี่เอง ด้วยความกลัวว่าลูกจะเป็นอันตราย นางเธติสจึงจับอคิลลิสจุ่มลงไปในแม่น้ำศักดิ์สิทธิ์เพื่อปกป้องจากศาตราวุธทั้งปวง แต่มีเพียงบริเวณข้อเท้าของเขาเท่านั้นที่ไม่โดนน้ำศักดิ์สิทธิ์ เพราะนางจับเท้าเขาเอาไว้นั่นเอง ทำให้เป็นจุดเดียวที่จะเป็นอันตรายกับอคิลลิส

ภาพ Thetis dipping the infant Achilles into the river Styx
ผลงานของ ปีเตอร์ พอล รูเบนส์ ปัจจุบันจัดแสดงที่ Boijmans Museum ประเทศฮอลแลนด์

อาจฟังดูแปลกๆ ว่าเป็นถึงเทพ ทำไมบ้องตื้นเช่นนี้ คงเป็นเพราะชะตากรรมมากกว่าครับ ไม่ว่าจะหาทางปกป้องอย่างไร ก็หลีกหนีไม่พ้นชะตากรรมที่แต่ละคนต้องเผชิญ ไม่เว้นแม้แต่ทวยเทพ ซึ่งคนโบราณเขาคงจะสอนเราน่ะครับว่าไม่มีใครเพอร์เฟค ต่อให้เก่งกาจระดับทวยเทพก็ตามที เมื่อไม่มีใครสมบูรณ์แบบเราก็ต้องยอมรับความไม่สมบูรณ์แบบนั้นให้ได้

ฝรั่งเขาจึงมีสำนวนที่ว่า Achilles Heel หมายถึงว่าไม่ว่าใครก็ย่อมมีจุดอ่อนหรือจุดบกพร่องกันทั้งนั้น ไม่ว่าจะแข็งแกร่งแค่ไหนก็ตาม

หมายเหตุ
*ข้อเท้าที่ว่านี้อาจจะหมายถึง เอ็นร้อยหวาย ฝรั่งเขาจึงใช้คำว่า Achilles Tendon หรือ Calcaneal Tendon หรือ Tendo Calcaneus

The Farness Atlas … เรื่องเล่าเทือกเขาแอตลาส

รูปสลักแอตลาสแบกโลก (The Farnese Atlas)
ปัจจุบันจัดแสดงที่เนเปิ้ลส์ ประเทศอิตาลี

เรื่องตำนานของโลกนั้นมีเล่าขานมามากมายในหลายแง่มุม งานศิลปะที่ขอนำเสนอวันนี้ก็มีเกร็ดปลีกย่อยเกี่ยวกับโลกเบี้ยวๆ ใบนี้อยู่เหมือนกัน

เทพร่างกำยาที่แบกโลกไว้บนบ่านี้ชื่อว่า แอตลาส (Atlas) สืบเชื้อสายมาจากเทพไททัน ไออาเพตัส (Iapetus) กับนางอัปสรคลิเมเน (Clymene) เป็นเทพไททันที่มีร่างกายกำยำใหญ่โต เมื่อครั้งศึกแย่งชิงอำนาจของเหล่าเทพบนเขาโอลิมปัส พวกเทพไททันเป็นฝ่ายแพ้สงคราม โดยมีมหาเทพเซอุสเป็นฝ่ายกำชัยชนะ ครองบัลลังก์แห่งเทพทั้งปวง ผู้แพ้จึงต้องรับโทษทัณฑ์ตามระเบียบ ซึ่งแอตลาสถูกลงโทษให้แบกสวรรค์เอาไว้ บางตำนานก็ว่าให้แบกโลก

ทางปลายสุดของฝั่งตะวันตก จะมีแผ่นดินที่เรียกว่าแคว้นฮิสเพอเรีย ที่นั่นมีต้นแอปเปิ้ลทองคำอยู่ ครั้งหนึ่งเทวีเธมิสได้ทำนายไว้ว่า อนาคตจะมีบุตรของเซอุสเข้ามาจิ๊กแอปเปิ้ลทองคำไป แอตลาสซึ่งทำหน้าที่แบกโลกเอาไว้ก็เลยต้องคอยระมัดระวังเป็นพิเศษด้วย เพราะเซอุสหวงต้นแอปเปิ้ลทองคำนี้เป็นหนักหนา

จนเมื่อ เพอร์ซุส (Perseus) ขี่ม้าเพกาซัสผ่านมาหลังจากตัดหัวนางเมดูซ่ามาได้ โดยหวังจะพักแรมแถวๆ นั้นสักหน่อย ซึ่งเพอร์ซุสที่ว่านี้เป็นบุตรนอกสมรสของเซอุส พอแอตลาสรู้ว่าเพอร์ซุสมาถึงก็นึกถึงคำพยากรณ์ของเทวีเธมิส จึงขับไล่เพอร์ซุสให้ออกไป เพอร์ซุสไม่รู้ความก็โกรธจัด ควักเอาหัวนางเมดูซ่าออกมาโชว์ให้แอตลาสเห็น แอตลาสก็เลยกลายร่างเป็นหิน จนเกิดเป็นขุนเขามหึมากว้างใหญ่ หรือก็คือเทือกเขาแอตลาสในปัจจุบันนี้นั่นเอง

รูปสลักหินอ่อน The Farness Atlas อายุราวศตวรรษที่ ๒ เป็นผลงานในยุคเฮเลนิสติก ซึ่งถือว่าเป็นยุคที่ศิลปะกรีกรุ่งเรืองสุดขีด ก่อนที่จะก่อเกิดอาณาจักรโรมันในอีกไม่นานต่อมา ชื่อของผลงานนี้ถูกเรียกตามชื่อของพระคาร์ดินัล อเลสซานโดร ฟาร์เนส ซึ่งเป็นผู้รวบรวมผลงานศิลปประเภทนี้เอาไว้หลายชิ้น

ปัจจุบันรูปสลักนี้จัดแสดงไว้ที่พิพิธภัณฑ์โบราณคดีแห่งชาติ นครเนเปิ้ลส์ ประเทศอิตาลี

The Romance of Cupid & Psyche

เรื่องราวของเทพที่เป็นที่รู้จักกันมากที่สุดเรื่องหนึ่งคือเรื่องราวความรักของ คิวปิด กับ ไซคี ที่ดูจะอลเวงวุ่นวายหลายตลบกว่าจะลงเอยกันด้วยดี

คิวปิด (Cupid) เป็นบุตรของเทพี วีนัส (Venus หรือ Aphrodite ในภาษากรีก) นางเป็นเทวีแห่งความงาม ส่วนบิดาคือ เทพมาร์ส (Mars) เทพเจ้าแห่งการสงคราม ว่ากันว่านอกจากเทพอพอลโล่ผู้มีความงามเป็นเลิศแล้ว ก็เห็นจะมีแต่คิวปิดเท่านั้นที่พอจะทัดเทียมได้ คิวปิดหรือ กามเทพ เป็นเทพแห่งความรัก ด้วยความที่มีคันศรวิเศษเป็นอาวุธเมื่อแผลงศรไปที่ผู้ใด ผู้นั้นก็จะอยู่ในอารมณ์รักพิศวาสไม่ว่าจะเป็นมนุษย์หรือทวยเทพก็ตาม

ส่วน ไซคี เธอเป็นธิดาของกษัตริย์แห่งกรีก มีความงามเป็นที่เลื่องลือถึงขนาดที่ทำให้ผู้คนละจากการบูชาเทพีวีนัส พระนางเจ็บแค้นใจยิ่งนัก เนื่องด้วยทรงเป็นถึงเทวีแห่งความงาม แต่กลับถูกมนุษย์เดินดินหยามพระเกียรติ จึงสั่งให้คิวปิดไปแผลงศรให้ไซคีหลงรักอมนุษย์อัปลักษณ์ เพื่อเป็นการสั่งสอน

ปรากฎว่าโอละพ่อคิวปิดเมื่อเห็นหน้าชะแม่ไซคีก็เสือกดันหลงรักเข้าเองเสียนี่

คิวปิดลักเอานางมาอยู่ด้วยแต่ไม่ยอมเปิดเผยตัวจริงให้เห็น จนนางเกิดความใคร่รู้ตามประสาหญิงว่าสามีของนางนั้นเป็นอมนุษย์หรือเช่นไร แต่ก็ต้องตกใจเมื่อพบว่าเขาคือเทพ คิวปิดเสียอารมณ์มากจึงบริภาษนางเสียยกใหญ่ว่าสู่รู้ไม่เข้าเรื่อง และทิ้งนางไว้เพียงลำพัง

ไซคีเที่ยวตามหาสามีไปทั่วจนเป็นที่เวทนา เทพีวีนัสยังคงหมั่นไส้นางไม่หายจึงใช้ให้นางทำธุระ นัยว่าเป็นการไถ่โทษ โดยสั่งให้นางนำโถเครื่องประทินโฉมไปให้ เทวีโพรเซอร์ฟิเน เทวีแห่งยมโลก ระหว่างทางด้วยความใคร่รู้ตามประสาหญิง (อีกแล้ว) ว่าเครื่องหอมในโถคืออะไรนะ ไซคีจึงแอบเปิดดู ปรากฎว่าในนั้นหาใช่เครื่องหอมอันใด แต่เป็นความหลับใหล

พอคิวปิดรู้ข่าวก็ลงมายังยมโลกเพื่อช่วยนางจนฟื้น แล้วก็สั่งสอนไปอีกคำรบใหญ่เรื่องของการสอดรู้สอดเห็น จนว่ากันว่านิสัยสอดรู้ของนางไซคีก็คืออุปนิสัยอันเป็นธรรมชาติของอิสตรีนั้นแล

เมื่อสองคนต่างหายงอนกันแล้ว คิวปิดก็ไปขอให้มหาเทพเซอุสช่วยเคลียร์ปัญหาแม่ผัวลูกสะใภ้ให้หน่อย สุดท้ายเทพีวีนัสจึงยอมอ่อนข้อให้ คิวปิดกับไซคีจึงอยู่ด้วยกันสืบมา

ภาพที่นำมาเสนอเป็นผลงานของ ฟรองซัวร์ เชราร์ด (François Gérard, ๑๗๗๐-๑๘๓๗) ศิลปินชาวฝรั่งเศส บิดามีเชื้อสายขุนนางใหญ่ ส่วนมารดาเป็นชาวอิตาเลียน ด้วยความที่สืบสายมาจากตระกูลขุนนาง ครั้งหนึ่งเขาเคยได้รับการฝึกปรือจากจิตกรชั้นครูอย่าง ฌาร์ค หลุยส์ ดาวิด เสียด้วย ผลงานที่โดดเด่นของเขาเช่น ภาพ The Coronation of Charles X (๑๘๒๗) และภาพ Napoleon at the Battle of Austerlitz (๑๘๑๐)

ภาพนี้เขียนขึ้นราวปี ค.ศ. ๑๗๙๘ ปัจจุบันจัดแสดงอยูที่พิพิธภัณฑ์ลูฟว์ ประเทศฝรั่งเศส