ถกซิ่นปลิ้นโสร่ง ทัวร์เมืองพม่า : เจดีย์ชเวดากอง

เจดีย์ชเวดากอง: Shwe Dagon

(ภาพโดย คุณเฉิดฉันทร์ ราชบุรณะ)

ไฮไลต์สำคัญของทริปครั้งนี้อยู่ที่การนมัสการ มหาเจดีย์ชเวดากอง โบราณสถานคู่บ้านคู่เมืองของชาวพม่า ที่ผมเคยเล่าไปว่าพม่าเขานับถือสิ่งศักดิ์สิทธิ์อยู่ ๕ แห่ง ที่ชีวิตนี้ควรไปนมัสการเสียให้ครบถ้วน เจดีย์ชเวดากอง ก็เป็นหนึ่งในนั้น (ทั้งห้าแห่งได้แก่ ๑) เจดีย์ชเวดากอง ที่ย่างกุ้ง ๒) เจดีย์ชเวมอดอ ที่พะโค ๓) เจดีย์ชเวสิกอง ที่พุกาม ๔) พระธาตุอินทร์แขวน ที่สะเทิม และ ๕) พระมหามัยมุนี ที่มัณฑะเลย์) ชาวต่างชาติโดยส่วนใหญ่มักจะคุ้นเคยกับชเวดากองมากกว่าแห่งอื่น อาจเพราะด้วยความที่อยู่ที่เมืองหลวงเก่า จึงค่อนข้างจะเป็นที่รู้จักมากกว่านั่นเอง

ไม่ว่าจะเป็นแห่งไหนชาวพม่าก็มักจะมีตำนานเล่าขานถึงประวัติการถือกำเนิดซึ่งจะเชื่อมโยงกับพุทธศาสนาทั้งสิ้น แต่บางครั้งตำนานก็คือตำนาน ต้องพิจารณาให้ดีเสียก่อนว่าเป็นจริงได้หรือไม่

ตำนานเรื่องเจดีย์ชเวดากองลองไปค้นหาอ่านเอาในเน็ตละกันนะครับ แต่สรุปความได้ว่าเจดีย์แห่งนี้สร้างขึ้นเพื่อบรรจุพระเกศาธาตุจำนวน ๘ เส้น ปัญหาคือตำนานกล่าวไว้ว่าสร้างขึ้นในสมัยพุทธกาลหรืออาจจะหลังพุทธกาลเล็กน้อย นั่นแสดงว่าสร้างขึ้นก่อนที่จะเกิดรัฐพม่าด้วยซ้ำ หรือจะให้ถูกก็คือสร้างขึ้นในยุคที่พุกามและมอญเรืองอำนาจ ซึ่งทำให้หาข้อสรุปที่แท้จริงไม่ได้ว่าตกลงแล้วใครสร้างกันแน่และสร้างขึ้นในสมัยใด เอกสารที่เก่าที่สุดที่มีการบันทึกไว้คือเอกสารในช่วงต้นพุทธศตวรรษที่ ๒๐ ระบุว่ามีการบูรณะเจดีย์แห่งนี้ นั่นแสดงว่าต้องสร้างขึ้นก่อนหน้านั้นชัวร์

ชเวดากองนั้นแยกเป็นสองคำคือ ชเว แปลว่า ทอง ดากอง คือ ตะกองหรือตะเกิง เป็นชื่อเดิมของเมืองย่างกุ้ง แต่เดิมนั้นเชื่อว่าเจดีย์ไม่ได้ใหญ่โตขนาดนี้ แต่มีการบูรณะและสร้างเพิ่มเติมขึ้นเรื่อยๆ หนังสือ พงศาวดารพม่า ของ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์ บันทึกไว้ว่าแรกเริ่มนั้นสูงเพียง ๔ วา ๗ นิ้ว (ราว ๘ เมตรเศษ) มาถึงสมัย พระยาอู่ (ครองราชย์ พ.ศ. ๑๘๙๖-๑๙๒๘) จึงสร้างถวายเพิ่มเติมจนสูง ๒๒ เมตร จากนั้นมาจึงเริ่มมีการต่อเติมกลายเป็นราชประเพณี อันนี้เป็นคติของกษัตริย์พม่าที่นิยมสร้างเพิ่มจากของเดิมที่มีอยู่ให้ใหญ่โตอลังการกว่าเก่า ไม่ว่าของเดิมใครจะสร้างไว้ เมื่อขึ้นมาเป็นใหญ่ก็จะสร้างทับให้ยิ่งใหญ่กว่าไม่เว้นแม้พระทั่งพระบิดา บางครั้งการรื้อทิ้งแล้วสร้างใหม่ก็ทำกันเป็นปกติ

ถกซิ่นปลิ้นโสร่ง ทัวร์เมืองพม่า : พระนอนชเวตาเลือง

 

ที่พม่านี่นอกจากจะขึ้นชื่อว่านิยมสร้างเจดีย์แล้วยังมีความนิยมสร้างพระพุทธรูปเหมือนกัน ยิ่งเป็นพระพุทธรูปเก่าแก่แล้วสังเกตเลยว่าเขาสร้างกันใหญ่ๆ โตๆ ทั้งนั้น บ้านเราเองก็มีเหมือนกันนะครับแต่อาจจะไม่มากเท่า การที่นิยมสร้างใหญ่ๆ เอาไว้ก่อนนั้นสันนิษฐานว่าเพื่อแสดงความศรัทธา และส่วนหนึ่งผมเชื่อว่าเป็นการประกาศศักดาบารมีด้วยเหมือนกัน ก็ใครล่ะครับที่จะสร้างพระพุทธรูปขนาดมหึมาได้บ้าง ถ้าไม่ใช่ผู้มีเงินและอำนาจอย่างกษัตริย์หรือเศรษฐี

พระนอนพม่าที่คนไทยคุ้นเคยกันดีมีอยู่สององค์ครับ องค์หนึ่งอยู่ที่ย่างกุ้ง องค์หนึ่งอยู่ที่พะโค (หงสาวดี) ซึ่งผมกำลังจะพาไปชมกัน เมื่อมีสององค์แบบนี้หลายคนจึงเริ่มสับสนว่าองค์ไหนเป็นองค์ไหน ตามประสาคนไทยก็เลยมีการตั้งชื่อให้คุ้นปาก องค์ที่ย่างกุ้งนั้นคนไทยเรียกพระตาหวาน ส่วนที่พะโคคนไทยเรียกพระยิ้มหวาน ฟังดูไม่ค่อยจะเคารพสักเท่าไหร่ แต่ก็ตามประสาคนไทย ขอเรียกง่ายๆ สะดวกปากไว้ก่อน ความเคารพศรัทธามันอยู่ที่ใจ ว่าไหม

พระนอนที่พะโคนี้ภาษาพม่าเขาเรียกว่า ชเวตาเลือง บางตำราก็อ่าน ชเวตาเลียว (Shwe Thal Lyaung) ถ้าว่ากันตามตำราผมยังสับสนอยู่ว่าสร้างในสมัยใดกันแน่ บางตำราว่าสร้างในสมัย พระเจ้าธรรมเจดีย์ แต่บางตำราว่าสร้างหลังจากนั้น ที่แน่ๆ น่าจะอยู่ในช่วงปลายพุทธศตวรรษที่ ๑๕ ซึ่ง สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ พระบิดาแห่งประวัติศาสตร์ไทยได้ทรงวิเคราะห์ไว้ว่าน่าจะสร้างโดยกษัตริย์มอญในช่วงหลังมากกว่า โดยสันนิษฐานจากจารึกวัดกัลยาณีที่อยู่ไม่ไกลกันนัก

ถกซิ่นปลิ้นโสร่ง ทัวร์เมืองพม่า : พระธาตุอินทร์แขวน

พระธาตุอินทร์แขวน (พระเจดีย์ไจ๊ทีโย : Kyaikhtiyo)

ผมรู้จักพระธาตุแห่งนี้ก็ตอนที่ได้อ่านงานเขียนของอาจารย์เจริญ มาลาโรจน์ (มาลา คำจันทร์) ผมมีโอกาสได้เรียนกับท่านที่ มช. อยู่วิชาหนึ่ง (รู้สึกจะได้ A ซะด้วย .. คุยเสียหน่อย) ไปค้นคว้าดูก็น่าทึ่งจริงๆ ว่าก้อนหินใหญ่โตขนาดนั้นวางอยู่อย่างหมิ่นเหม่บนผาสูง ทำไมไม่ยักกะหล่นลงมา จะว่าเพราะสมดุลก็ใช่ที ภูมิประเทศมันก็ขยับเขยื้อนอยู่ตลอดจะไม่มีโอนเอนบ้างเชียวรึ หรือว่าจะเป็นแผนสมคบคิดของหน่วยงานลับก็ไม่รู้ได้

ความคิดบ้าๆ บอๆ ทั้งหลายผุดขึ้นมาเพียบ มาสรุปเอาตรงที่ว่าโลกใบนี้มันก็อาจจะมีบางสิ่งที่ไม่จำเป็นต้องไปเสียเวลาค้นคว้าหาคำตอบ สิ่งนั้นคือศรัทธาไงล่ะครับ ถ้าเราเจอคำตอบแล้วเราจะยังศรัทธาอยู่หรือไม่ ถ้าคิดว่าไม่ ก็อย่าไปหามันเลยครับ

จินตนาการที่ไขความลับของพระธาตุที่ผมอุตริคิดมานั้นอย่าให้เล่าจะดีกว่าครับ ปล่อยให้บาปตกอยู่กับผมเพียงผู้เดียวเถิด

ตำนานการสร้างพระธาตุแห่งนี้มีอยู่มากครับ ไปหาอ่านกันเองแล้วกัน สรุปความตรงที่ว่าพระอินทร์เป็นผู้นำหินก้อนนี้มา ‘แขวน’ ไว้ที่หน้าผาแห่งนี้ จึงเป็นที่มาของชื่ออินทร์แขวน ที่ว่าแขวนเพราะเมื่อก่อนเริ่มมีนั้นมันถูกแขวนให้ลอยเหนือพื้นดินจริงๆ (ตำนานเขาว่า แต่แขวนไว้กับอะไรไม่รู้) สูงขนาดที่ไก่เดินลอดได้ว่าไปนั่น ต่อมาก็เริ่มต่ำลงๆ เหลือเพียงนกลอดได้ จนมาถึงทุกวันนี้ต่ำเตี้ยแทบจะมองไม่เห็นช่องว่าง นัยว่าเพราะมนุษย์ทำกรรมชั่วกันมาก พระธาตุเลยค่อยๆ ลดระดับลง คล้ายๆ กับตำนานของฝรั่งเลยนะครับ ที่ว่าเมื่อก่อนมนุษย์สามารสื่อสารกับพระเจ้าได้ จนเมื่อมนุษย์ทำบาปกันมากขึ้นจึงห่างเหินจากพระเจ้า แต่ตำนานพระธาตุนี่สลับกัน คือยิ่งมนุษย์ทำชั่วมาพระธาตุก็จะต่ำลงๆ มาเรื่อยๆ

เรื่องของตำนานมักจะสอดคล้องกับข้อมูลทางประวัติศาสตร์ แต่ตำนานก็มักจะสร้างขึ้นด้วยการเติมแต่งสิ่งที่ดูเป็นเรื่องเหลือเชื่อเพื่อสร้างความน่าเคารพและเสริมศรัทธา ศรัทธานี่สำคัญนะครับ หากตัดตำนานเรื่องเหลือเชื่อออกไป แค่มนุษย์ยอมเหน็ดเหนื่อยสร้างอะไรสักอย่างบนดอยสูงขนาดนั้นในยุคที่ไม่ได้มีเครื่องไม้เครื่องมือทันสมัยก็เป็นสิ่งอัศจรรย์อย่างที่สุดแล้ว ถ้าไม่เพราะพวกเขาศรัทธาก็ไม่รู้จะหาเหตุผลอะไรมาอ้างแล้วล่ะครับ

หลักฐานการสร้างพระธาตุแห่งนี้ไม่ว่าตำราไหนก็ไม่กล้าระบุชัดเจน ว่ากันตามรูปแบบแล้วตัวพระเจดีย์เป็นศิลปะแบบมอญ ที่ต่างจากเจดีย์แห่งอื่นน่าจะเป็นที่ฐาน เนื่องจากมีพื้นที่จำกัดมากๆ ฐานจึงไม่ได้แผ่กว้างออกเหมือนเจดีย์มอญอื่นๆ องค์ระฆังค่อนข้างเตี้ยเช่นเดียวกับปล้องไฉน โดยส่วนตัวแล้วผมมองว่าไม่ค่อยได้สมดุลกันเท่าไหร่ ไม่ใช่ว่าไม่สวยนะครับ เป็นความคิดส่วนตัวเท่านั้นที่ผมมองว่าไม่ค่อยสมดุล ถัดจากปล้องไฉนเป็นส่วนของฉัตรและยอดซึ่งผมก็มองว่ารุงรังไปนิดนึง คือหากเป็นพระเจดีย์ขนาดใหญ่ทั่วไปก็พอจะได้สมดุลอย่างพระธาตุมุเตาหรือชเวดากอง ส่วนของฉัตรและยอดจะเติมโน่นนี่จนดูมากมายขนาดไหนก็ยังได้สมดุลเพราะความที่องค์พระเจดีย์สูงใหญ่ แต่กับพระธาตุแห่งนี้ด้วยความที่มีขนาดเล็ก แต่กลับไม่ได้ลดทอนสัดส่วนของยอดลงทำให้ดูไกลๆ เหมือนเป็นเจดีย์ซ้อนเจดีย์ คือส่วนบนนั้นเหมือนจะมีเจดีย์อีกองค์ทับอยู่ (ย้ำว่าเป็นความเห็นส่วนตัวนะครับ)

คำถามที่ตามมาก็คือแล้วเขาปีนขึ้นไปสร้างเจดีย์คร่อมเอาไว้ได้อย่างไร คิดมากไปก็ปวดหัวครับ เอาเป็นว่าคนสมัยก่อนเขาทำกันได้ละกัน อย่าได้ถามถึงคนสมัยนี้นะครับ แม้จะมีเทคโนโลยีก้าวหน้า แต่จะสร้างอะไรที่อยู่ยืนยงมาเป็นร้อยๆ ปีแบบนี้ได้สักกี่แห่งก็ยังเป็นปริศนา

ชาวพม่าถือว่าการขึ้นไปไหว้พระธาตุแห่งนี้เป็นสิ่งที่พึงกระทำ เราจึงเห็นคนพม่านับร้อยนับพันเดินทางขึ้นไปกันทุกๆ วัน ยิ่งรวมกับนักท่องเที่ยวด้วยแล้ว คลื่นมหาชนที่แห่กันขึ้นไปนั้นมีมากเสียจนดูราวกับมีมหกรรมอะไรสักอย่าง ผู้คนส่วนใหญ่ก็ไม่ได้ขึ้นไปไหว้เฉยๆ เขาอยู่ค้างคืนกันเป็นเรื่องปกติ นอนกันตามลานจนแทบจะไม่มีที่ให้เดิน ยิ่งใกล้องค์พระธาตุคนยิ่งเยอะ บนนั้นจึงกลายเป็นชุมชนย่อยๆ สร้างรายได้ให้คนท้องถิ่นไม่น้อย แค่ห้องน้ำหรือโรงอาบน้ำก็ทำเงินได้โขแล้วครับ ไหนจะร้านอาหาร ร้านขายดอกไม้ธูปเทียนที่ขายกันทั้งคืนไม่ต้องหลับต้องนอน

สมัยก่อนจะขึ้นไปบนพระธาตุต้องผ่านสองด่านคือจากตีนดอยบริเวณหมู่บ้านไจ๊โท จะต้องนั่งรถบรรทุกขึ้นไปที่แคมป์คิมปุ่น ตรงนี้ล่ะครับสนุกสนานมาก คนไทยเรียกกันง่ายๆ ว่ารถขนหมู เป็นรถบรรทุกขนาดกลางเอาไม้มาพาดเป็นที่นั่ง เขาจะให้นั่งเบียดๆ กันแถวละ ๖ คน เส้นทางไม่ได้ราบเรียบ ใครกินข้าวอิ่มๆ ห้ามขึ้น ไม่งั้นได้คายของเก่าแน่นอน พอไปถึงแคมป์ก็จะต้องต่อรอบสองด้วยการเดินหรือขึ้นเสลี่ยง คนแบกก็คือคนพื้นถิ่นนั่นล่ะครับ เขาว่าเป็นการดูแลโดยหน่วยงานของรัฐ รายได้แบ่งกันคนละส่วน ชาวบ้านเขาก็ชอบครับ รายได้ดีมาก วันนึงๆ มีคนจ้างหลายราย แต่ปีนี้ (๒๕๕๖) เขาว่าให้ยกเลิก และอนุญาตให้เอารถขึ้นไปจนถึงยอดได้เลย ทีนี้ชาวบ้านก็รายได้หด

อีตอนที่เขามีบริการเสลี่ยงนั้นว่ากันว่าเพื่อเป็นรายได้ให้ชาวบ้าน เพราะจริงๆ แต่เดิมรถก็สามารถขึ้นไปถึงยอดดอยได้แต่ไม่อนุญาตซะงั้น ต่อมามีการตัดทางใหม่ให้รถขึ้นได้ง่ายขึ้น แต่กลับยกเลิกเสลี่ยง ก็ไม่เข้าใจว่าแล้วชาวบ้านเขาจะได้หารายได้จากไหนล่ะเนี่ย ถ้าเป็นบ้านเรามีหวังก่อม็อบแน่ๆ ดังนั้นรายได้ที่พอจะหาได้คือรับจ้างแบกกระเป๋าให้นักท่องเที่ยว ซึ่งนักท่องเที่ยวขี้เกียจแบกกันอยู่แล้วก็รับทรัพย์กันไป แต่ก็ต้องแย่งกันหน่อย

ส่วนใครที่อยากจะลองนั่งเสลี่ยง เขาก็ยังมีอยู่ แต่ว่าน้อยเต็มทน ก็ยังไม่เข้าใจว่าตกลงจะยกเลิกหรือไม่ยกเลิกกันแน่ ก็อย่างว่า เขาสั่งมายังไงก็ต้องทำตาม ไม่งั้นขืนเขาห้ามไปหมดชาวบ้านก็อดรายได้ แถมเรียกร้องอะไรมากก็ไม่ได้ นักท่องเที่ยวไทยที่แสนจะใจดีก็เลยดูราวกับเป็นเทพมาโปรด เพราะคนไทยใจดีทิปเยอะ

** เนื้อเรื่องเต็มๆ และข้อเขียนชุดประวัติศาสตร์พม่า จะตามมาภายหลัง ท่านที่สนใจโปรดติดตาม **

ดูจากภาพอาจจะรู้สึกเฉยๆ ถ้าได้เห็นของจริงจะยิ่งชวนฉงนว่าตั้งอยู่ได้อย่างไร
ตัวพระธาตุนี้อนุญาตเฉพาะผู้ชายเท่านั้นที่เข้าไปปิดทองได้

เจ้าแม่ชเวนันจิน เป็นอีกจุดหนึ่งที่นักท่องเที่ยวนิยมไปกราบ โดยเฉพาะคนไทย
ว่ากันว่าเจ็บป่วยตรงไหนก็ไปลูบที่ตัวเจ้าแม่ แล้วจะหายดี คนพม่าเขาก็มาเยอะเหมือนกัน
เห็นพ่อแก่แม่เฒ่ามาลูบกันมากมายตั้งแต่หัวจรดเท้า

ฝั่งตรงข้ามกับพระธาตุมีทางเดินลาดลงไปสองข้างทางเป็นร้านรวงเปิดเกือบทั้งคืน
ส่วนใหญ่ก็เป็นร้านอาหาร ขายของที่ระลึก คนเดินกันทั้งคืน
ที่ฮอตสุดๆ คือร้านรับจ้างชาร์จแบตมือถือ ไอเดียเลิศมาก

ขนมจีนพม่า อากาศเย็นๆ มานั่งกินขนมจีนร้อนๆ คงอุ่นพุงพิลึก
มีของทอดนานาชนิดเป็นเครื่องเคียง น้ำยาของบ้านเขาดูข้นๆ ขุ่นๆ บอกไม่ถูก
กลิ่นหอมแต่ไม่เหมือนบ้านเรา เห็นว่าใส่หยวกกล้วยต้มลงไปด้วย เส้นเป็นเส้นแบนไม่กลมเหมือนอย่างเรา

เด็กแว้นพม่า … ใครขึ้นไปบนพระธาตุจะเห็นการเล่นยอดฮิตคือรถบังคับวิทยุ
ทั้งเด็กเล็กเด็กโตเล่นกันสนุกสนาน มีจับกลุ่มเป็นแก๊งค์ซะด้วย เดินๆ ไปก็ต้องระวัง
ขืนไปเหยียบรถเขาพังจะโดนตีนพม่าเอาได้ง่ายๆ

ไม่ใช่ศูนย์อพยพที่ไหนนะครับ นี่คือชาวพม่าผู้ศรัทธาพระธาตุมานอนค้างคืนกัน
เป็นอย่างนี้ทุกวัน ยิ่งช่วงวันหยุดจะยิ่งมาก คือกะว่าเช้าขึ้นมาพระอาทิตย์โผล่หน้ามาหน่อยนึง
ก็ลุกขึ้นมาไหว้พระธาตุ นั่งสมาธิ สวดมนต์กันเลย บางคนก็นั่งสวดมนต์ทั้งคืนก็มี

ไกด์ท้องถิ่น (เด็กแถวนั้นล่ะ) บอกว่านี่คือพระฤาษี เป็นอีกลัทธิหนึ่งที่ยังมีอยู่ในพม่า
แต่ไกด์จริงๆ บอกว่า บางทีต้องดูด้วยว่าเป็นฤาษีจริงรึเปล่า แต่เราก็ไม่รู้หรอก ดูไม่ออก

ถ้าไปกับกรุ๊ปทัวร์เขาจะเหมารถสภาพดีมาให้นั่ง สภาพใหม่แล้วก็มีที่นั่งแข็งแรง
มีราวให้จับ แต่ก็ยังหนาแน่นเหมือนเดิม ถ้าเป็นรถเก่าจะไม่มีราวให้จับ
ต้องอาศัยนั่งกันเบียดๆ จะได้ช่วยประคองไม่ให้ร่วงหล่น

บริเวณตีนดอยที่หมู่บ้าน ชาวบ้านเขารอคอยคิวรถ

แอบถ่ายสาวพม่าหน้านวล

ไม่ใช่เก็บส่วยหรือเก็บค่าผ่านด่าน แต่เป็นการบอกบุญ ทุกครั้งที่รถจอดจะต้องมีคนมาขอเรี่ยไรบุญ
ทุกที่จะบอกว่าเอาไปสร้างศาลา ดูในขันเห็นมีเงินไทยเพียบ มากกว่าเงินพม่าด้วยซ้ำ
เขารู้ว่าคนไทยใจบุญ ทำบุญหนัก แบงค์ยี่สิบนี่มากที่สุด เทียบกับบ้านเขาก็พันจ๊าตแล้ว
แต่ก็อดคิดอกุศลไม่ได้ แหม ทำบุญกันมากขนาดนี้ทุกวันๆ แบบนี้ศาลาเต็มประเทศกันพอดี

ถกซิ่นปลิ้นโสร่ง ทัวร์เมืองพม่า : พระธาตุมุเตา

พระธาตุมุเตา (Shwemawdaw Pagoda)

ที่พม่าเขามีศาสนสถานที่จัดอันดับว่าศักดิ์สิทธิ์ที่ต้องไปกราบให้ได้อยู่ ๕ แห่ง ซึ่งแต่ละแห่งต่างก็มีความสำคัญและประวัติศาสตร์ที่น่าสนใจทั้งสิ้น หนึ่งในนั้นคือ พระธาตุมุเตา หรือ เชวมอดอ ที่เขาว่ากันว่าเป็นเจดีย์ที่สูงที่สุดในประเทศเสียด้วย

(ภาพโดย คุณเฉิดฉันทร์ ราชบุรณะ)

พระเจดีย์แห่งนี้ตั้งอยู่ที่เมืองพะโค (หงสาวดี) สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงสันนิษฐานว่าสร้างในสมัยพระยาอู่ ผมก็เริ่มสงสัยล่ะสิ ก็ไหงว่าสร้างเพื่อบรรจุพระเกศาธาตุที่ได้รับมาจากพระพุทธองค์ แถมยังมีตำนานเล่าว่าพระเจ้าอโศกมหาราชยังเคยเสด็จมาสักการะด้วย เอาล่ะสิ พระเจ้าอโศกมหาราชนั่นมันก่อนหน้าสมัยพระยาอู่ตั้งหลายร้อยปีเชียวนา

นึกเองเฉลยเองครับ ผมเชื่อว่าอาจจะสร้างในสมัยพุทธกาลหรืออาจจะหลังพุทธกาลพอสมควร แต่อาจจะไม่ได้อยู่ในรูปพระเจดีย์อย่างในปัจจุบัน เพราะอย่าลืมว่าคติการสร้างศาสนสถานแบบนี้เกิดขึ้นหลังสมัยพุทธกาลนะครับ เดิมทีอาจเป็นเนินดินธรรมดาแล้วค่อยสร้างเป็นเจดีย์ครอบภายหลัง แต่บริเวณที่ตั้งนั้นอาจจะเป็นที่จุดเดิมก็ได้

รูปแบบสถาปัตยกรรมนั้นเป็นแบบมอญ อันนี้ผมก็คิดเองอีกเหมือนกันว่าเพราะพระธาตุแห่งนี้ถูกบูรณะและสร้างเพิ่มเติมมากครั้งในยุคที่มอญเรืองอำนาจ (ก็อยู่ในเมืองมอญนี่นะ) ที่มีบันทึกไว้ก็เช่นในสมัย พระเจ้าธรรมเจดีย์ โปรดให้สร้างเพิ่มเติมจนองค์พระธาตุสูงขึ้นถึง ๒๕ วา พอมาสมัยราชวงศ์ตองอู พระเจ้าบุเรงนอง ทรงศรัทธาในพระธาตุมุเตามาก ทุกครั้งที่จะออกศึกพระองค์จะต้องเสด็จมาไหว้ขอพรก่อน และเมื่อชนะกลับมาก็จะถวายโน่นนี่เป็นพุทธบูชาทุกครั้งไป แล้วคิดดูสิครับ ระดับพระเจ้าสิบทิศ รบทุกครั้งชนะทุกครั้ง จะถวายมากครั้งเพียงใด จึงไม่น่าแปลกที่พระธาตุจะสูงขึ้นทุกทีๆ

สมัยราชวงศ์คองบอง พระเจ้าปดงุ ก็โปรดฯ ให้สร้างพระธาตุเพิ่มเติมจนสูงถึง ๑๐๘ เมตร และยังขยายฐานออกไปอีกด้านละ ๕๐ กว่าเมตร จนถึง พ.ศ. ๒๔๙๗ มีการบูรณะครั้งใหญ่จนมีความสูงวัดได้ที่ ๑๒๕ เมตร

ยอดพระธาตุที่หักลงมา เขาก็สร้างพระเจดีย์ขนาดย่อมๆ คร่อมเอาไว้ให้คนมากราบไหว้
ที่เห็นเสียบๆ อยู่นั่นคือก้านธูป เขาจะเอาธูปมาปักเอาไว้ นัยว่าช่วยค้ำไม่ได้หักลงมาอีก
เหมือนเป็นการค้ำจุนพระพุทธศาสนา คล้ายกับคติความเชื่อเรื่องไม้ค้ำบุญของทางล้านนา

ตอน พ.ศ. ๒๔๖๐ เกิดแผ่นไหวครั้งใหญ่จนทำให้ยอดพระธาตุถล่มลงมา ทำเอาใจเสียกันทั้งประเทศครับ ลองพระธาตุที่เคารพบูชากันทั้งประเทศพังลงมาแบบนี้มันเป็นลางร้ายชัดๆ  ผมไม่รู้ว่าใครเป็นต้นคิดพลิกวิกฤติ โดยชี้ให้เห็นว่านี่คือปาฏิหารย์ต่างหาก เพราะยอดพระธาตุที่หักลงมานั้นไม่แตกสลาย คือยังคงรูปร่างเหมือนเดิมแล้วปัจจุบันก็ยังอยู่ ณ จุดเดิม ยิ่งเพิ่มความศรัทธามากขึ้นไปอีกหลายเท่า … คนคิดนี่เขาร้ายจริงๆ

ใครที่พอจะคุ้นกับเจดีย์แบบไทยก็อาจจะพอสังเกตบางอย่างได้ … นึกไม่ออกล่ะสิ ลองสังเกตเจดีย์พม่านะครับ เขาจะมีรัดอกที่องค์ระฆังทั้งสิ้น รัดอกก็คือลายเส้นที่คาดกลางองค์ระฆัง บ้างก็เป็นเส้นคู่ บ้างก็เป็นลวดลาย และที่ชัดเจนอีกอย่างคือเจดีย์แบบพม่าจะไม่มีบัลลังก์ คือถัดจากองค์ระฆังแล้วก็เป็นปล้องไฉน ปลียอด หรือฉัตรเลย ต่างจากแบบไทยที่จะมีบัลลังก์รองก่อนปล้องไฉน

พระธาตุแห่งนี้ยังเป็นสถานที่ในตำนานที่เล่าถึงความกล้าหาญของพระเจ้าตะเบงชเวตี้ เมื่อพระองค์เสด็จมาทำพิธีเจาะพระกรรณ ทั้งที่วัดแห่งนี้ตั้งอยู่ในเขตมอญซึ่งเป็นศัตรูแท้ๆ รายละเอียดลองตามอ่านได้ในข้อเขียน พระเจ้าตะเบงชเวตี้ ครับ

พระธาตุแห่งนี้สวยมากครับ ยิ่งใหญ่พอๆ กับชเวดากองเลยทีเดียว แต่ไม่ว่าจะเป็นพระธาตุแห่งไหนต่างก็มีความสำคัญไม่ได้ยิ่งหย่อนไปกว่ากัน คนพม่าเขามีความเชื่อและศรัทธากันอย่างสุดโต่ง การเห็นคนพม่าเขานั่งตากแดดทำสมาธิหรือก้มลงกราบกลางแดดเปรี้ยงๆ นั่นคือภาพที่เห็นกันชินตาครับ นักท่องเที่ยวจะจอแจแค่ไหนพวกเขาก็ยังจดจ่อในสมาธิ จะว่าไปคนไทยก็เหมือนกันนะครับ เพียงแต่ดันไปจดจ่อกับเครื่องรางของขลังมากกว่าคำสอนของพระพุทธองค์ซะอย่างนั้น

** เนื้อเรื่องเต็มๆ และข้อเขียนชุดประวัติศาสตร์พม่า จะตามมาภายหลัง ท่านที่สนใจโปรดติดตาม **

คนพม่าเขาเข้าวัดกันเป็นปกติ หอบข้าวมากินกันทั้งครอบครัวยังกะมาปิกนิก
แต่เขาก็นั่งสมาธิ สวดมนต์กันเอาจริงเอาจังนะครับ
พวกหนุ่มๆ สาวๆ ก็มาสวดมนต์กัน

องค์พระธาตุเหลืองอร่ามด้วยทองคำ ถ้าไปดูของจริงอยากให้สังเกตลวดลายที่ประดับที่คอองค์ระฆัง
เพราะจะมีจุดที่แตกต่างกันอยู่ แล้วลองดูปล้องไฉนที่จะไม่เหมือนกับพระเจดีย์ที่อื่นๆ ด้วย

เสาหงส์ ที่เป็นเหมือนสัญลักษณ์ของเมืองหงสาวดี
ที่พระธาตุมุเตาแห่งนี้เป็นที่เดียวที่เสาหงส์มีหงส์สองตัว

พระพุทธรูปปางนาคปรก ดูแปลกตาต่างจากของไทย ที่เห็นเป็นแท่งคล้ายเข็มฉีดยาข้างหลัง
เป็นเข็มเจาะหูจำลองที่เขาเชื่อว่าบริเวณนี้เป็นที่ที่พระเจ้าตะเบงชเวตี้ทำพิธีเจาะพระกรรณ

ถึงคนพม่าจะศรัทธาในพุทธศาสนามาก แต่ก็ยังมีพวกมือบอนมาขีดเขียนอะไรเลอะเทอะ
ไม่กลัวพระเจ้าบุเรงนองมาหักคอหรือไงก็ไม่รู้ หรือว่าเป็นการแสดงศรัทธาอย่างหนึ่งนะเนี่ย

ใครที่อยากทำบุญเขาก็เปิดรับ มรรคนายกเขาพูดไทยได้ เห็นนักท่องเที่ยวเดินผ่านก็ร้อง ทำบุญ ๆ สาธุๆ
พอใครไปทำบุญเขาก็จะประกาศชื่ออนุโมทนาสาธุออกไมค์เสียด้วย

สุดยอดนวัตกรรม น้ำดื่มติดแอร์ เย็นจริงขอบอก

สิงห์ตัวโตอยู่หน้าวัด ที่พม่าเกือบทุกวัดจะสร้างสิงห์ไว้คู่หนึ่งนั่งเฝ้าหน้าวัด
เขาเชื่อว่าจะคอยปกปักคุ้มครองพระพุทธศาสนา

ถกซิ่นปลิ้นโสร่ง ทัวร์เมืองพม่า: วังบุเรงนอง

พระบรมมหาราชวังพระเจ้าบุเรงนอง : Kamawzathardi Golden Palace

 

ต้องขอออกตัวอีกทีว่ามิได้ตั้งใจจะดูแคลนกรมศิลป์ของพม่าเขานะครับ แต่คงต้องยอมรับกันล่ะว่าคงยากที่รัฐบาลทหารของเขาจะมาใส่ใจกับเรื่องประวัติศาสตร์หรือเรื่องศิลป่งศิลปะหยุมหยิมแบบนี้ เคยฟังเสียงเล่าอ้างจากครูบาอาจารย์มาบ้างว่าที่นี่เป็นอย่างไร จนกระทั่งได้ไปชมของจริงก็จริงดั่งที่ว่า เขาทำได้แค่พอถูๆ ไถๆ เห็นแล้วนึกภูมิใจในศิลปะของบ้านเรา

พระราชวังแห่งนี้มีชื่อเรียกแบบไทยๆ ว่า พระราชวังกัมโพชธานี เป็นที่ประทับของ พระเจ้าบุเรงนอง กษัตริย์ราชวงศ์ตองอู (ครองราชย์ช่วง พ.ศ. ๒๐๙๔-๒๑๒๔) สงสัยไหมว่ามาจากสายตองอูแต่ไหงมาตั้งเมืองหลวงบนแผ่นดินมอญ ย้อนความไปสมัยที่พม่ากับมอญยังรบกัน เขตของตองอูนั้นคือบริเวณที่ราบลุ่มแม่น้ำสะโตงซึ่งอยู่ระหว่างแม่น้ำสาละวินกับแม่น้ำอิระวดี แม้จะไม่ใหญ่โตนักแต่ก็สำคัญเอาการ ยิ่งตอนที่พม่ากับมอญรบกันหนักๆ คนที่เบื่อสงครามก็พากันอพยพมาตองอู ไปๆ มาๆ ก็เริ่มเข้มแข็งขึ้น พอพม่ากับมอญรบกันจนเหนื่อย ตองอูก็เล่นบทตาอยู่ ขึ้นมากินรวบซะเลยในสมัยของ พระเจ้าเมงคยินโย แต่ตอนที่ย้ายเมืองหลวงมาที่พะโคนี่เกิดขึ้นสมัย พระเจ้าตะเบงชเวตี้ คงเพราะกว้างใหญ่กว่าและมีชัยภูมิที่ดีกว่านั่นเอง

พระราชวัง (ของจริง) สร้างในรัชสมัยพระเจ้าบุเรงนอง หลังจากปราบปรามพวกกบฎจนเหี้ยนก็มีแผนการสร้างพระราชวังใหม่ให้สมพระเกียรติของพระเจ้าสิบทิศ จึงเกณฑ์ไพร่พลเชลยมาสร้าง ว่ากันว่าพระราชวังของจริงนั้นใหญ่โตกว่านี้หลายเท่า และมีพระตำหนักใหญ่น้อยมากมาย เหลืองอร่ามไปด้วยทองคำ

พอสิ้นราชวงศ์ตองอู พระราชวังก็ถูกศัตรูเผาจนราบ นานเข้าก็ถูกราษฎรเข้าครอบครองพื้นที่เพราะหลังจากนั้นเมืองหลวงก็ถูกย้ายไปย้ายมา พอมีการขุดค้นพบซากพระราชวังเดิมเขาก็เลยเกิดไอเดียจะสร้างพระราชวังจำลองขึ้น นัยว่าเพื่อการแสดงให้เห็นถึงความรุ่งเรืองของประเทศแต่หนหลัง แถมยังเป็นแหล่งท่องเที่ยวตามแผนส่งเสริมการท่องเที่ยวของรัฐบาลพม่า จึงมีการกวาดต้อนชาวบ้านออกไปจากพื้นที่ แล้วก็เนรมิตรพระราชวังขึ้นมาใหม่เมื่อ พ.ศ. ๒๕๓๓ ส่วนจะเหมือนของเดิมมากน้อยประการใดอันนี้ไม่ขอวิจารณ์ดีกว่าครับ ประเดี๋ยวจะสะเทือนใจกันเสียเปล่า

งานจำหลักไม้ประดับพระราชวัง ของเดิมน่าจะหุ้มด้วยทองคำแต่อันนี้เขาทาสีเอา
อย่าไปสนใจรอยราดำครับ อยากให้ดูลวดลายเพราะมีความคล้ายของไทยอยู่เหมือนกัน
พวงอุบะด้านล่างที่เรียงกันเป็นจังหวะนั้นเป็นลักษณะเด่นอีกอย่างของสถาปัตยกรรมพม่า

ความจริงซากที่เขาเจอก็เป็นเพียงฐานพระราชวัง เสาไม้สักทอง แล้วก็เนินดินที่สันนิษฐานว่าเป็นที่ตั้งของตำหนักนั้นตำหนักนี้ ด้วยไม่มีบันทึกไว้เป็นหลักฐาน ก็ถูกเผาทิ้งจนเรียบนี่ครับ จะไปหาที่ไหนมาดูล่ะ เหลือเพียงร่องรอยจารึกที่เสาไม้ที่สลักชื่อเมืองต่างๆ ที่ส่งไม้สักทองมาเป็นบรรณาการ

ตอนที่สร้างเสร็จใหม่ๆ ผมว่าคงสวยงามดีอยู่ แต่ผมก็เชื่ออีกเหมือนกันว่ารัฐบาลก็คงคิดว่าเสร็จแล้วเสร็จเลย เปิดแสดงเก็บเงินจากนักท่องเที่ยวเอาสร้างเมืองหลวงใหม่สบายเฉิบ ผ่านมา ๒๓ ปีแล้วไม่รู้ว่าบูรณะกันบ้างรึเปล่า

หากมองดูเผินๆ ก็เห็นว่าอลังการดีอยู่ครับ แต่ห้ามเข้าไปมองใกล้ๆ เด็ดขาด เพราะจะเห็นถึงความไม่ปราณีตเอาเสียเลย ผมก็คงไม่โทษกรมศิลป์ของเขาหรอกครับ ลำพังเงินเดือนข้าราชการก็น้อยนิดอยู่แล้ว จะทุ่มเทสร้างงานอะไรให้มันวิจิตรบรรจงนัก แล้วงบประมาณในการสร้างสรรค์งานก็คงไม่ได้มากมายอะไร สีทองที่เห็นนั้นเขาใช้สีทาเอานะครับ ไม่ใช่แผ่นทองแบบบ้านเรา ก็เข้าใจอีกเหมือนกันว่าป่านฉะนี้จะไปหาทองที่ไหนมาสร้าง อีกอย่างก็บอกกันอยู่แล้วว่าเป็นของจำลองนะ จะเอาอะไรอีก

ช่างศิลป์พม่าเขาก็คงอยากจะท้วงอยู่ล่ะครับ ว่าทำทั้งทีเอาให้โลกตะลึงเลยไม่ดีกว่าหรือ แต่มือที่จับพู่กันจะสู้มือที่ถือปืนได้ยังไงล่ะครับเนอะ

มุมนี้อยู่ด้านหลังครับ ไม่ค่อยมีใครเดินไปดู เขาปล่อยให้รกๆ อย่างนี้ มีแอ่งน้ำเป็นหย่อมๆ ให้ยุงวางไข่
สภาพโทรมใช้ได้เมื่อเทียบกับเวลาที่สร้าง มีรอยบวมน้ำ รอยแตก และราขึ้น
หรือจะเป็นแผนที่ทำให้ดูเก่าและขลังก็ไม่ทราบได้นะครับ

ที่ขัดใจก็คือการจัดพื้นที่โดยรอบ (คำนี้สำคัญนะครับ เห็นพูดกันบ่อย) เวลาไปชมโบราณสถานที่บ้านเรา เราเองมักจะบ่นว่าทำไมไมจัดให้มันดีๆ อะไรรกๆ ก็ตกแต่งซะ ขยะเอย แอ่งน้ำเอย จัดการให้มันเรียบร้อย แต่เชื่อเถอะครับว่าเรายังดีกว่าที่บ้านเขาเป็นกอง ต้องไม่ลืมว่าของเรานี่คือที่ตั้งเก่าแก่ดั้งเดิม เห็นกันเป็นก้อนเป็นแท่งอิฐ แต่ของเขานี่สร้างใหม่นะครับ ทำใหม่ทั้งหมด ก็เลยสงสัยว่าทำทั้งทีทำไมไม่ทำให้ดีหน่อยว้า หรือตอนแรกๆ อาจจะดี พอหลังๆ ไม่ได้ดูแลก็เลยรก ตั้งใจให้ดูขลังหรืออย่างไรก็ไม่ทราบ

ที่ว่ามานี้ก็ใช่สักแต่จะวิจารณ์ให้เสียหายนะครับ แต่ของมันเห็นกันอยู่คงจะปฏิเสธไม่ได้ หากไม่คิดอะไรมากก็ดูเอาเพลินๆ ลวดลายงานช่างและพระตำหนักทั้งหลายนับว่าสวยงาม หากไม่เป็นคุณละเอียดที่คอยส่องทุกซอกมุมอย่างผมล่ะก็นะ

แอบนึกอยู่เหมือนกันครับว่า สมมุติถ้าพระเจ้าบุเรงนองเกิดมาเห็นที่นี่เข้า พระองค์จะจำได้ไหมหนอว่านี่คือวังของพระองค์ ถ้าทรงโปรดก็แล้วไป ถ้าไม่ทรงโปรดคงได้หัวกุดกันทั้งกรมแหงแซะ

** เนื้อเรื่องเต็มๆ และข้อเขียนชุดประวัติศาสตร์พม่า จะตามมาภายหลัง ท่านที่สนใจโปรดติดตาม **

เสาพวกนี้เป็นของทำใหม่ จินตนาการเอาว่าของเดิมคงอลังการไม่หยอก
มีคนแซวว่าฉากที่ท่านมุ้ยทำตอนถ่ายหนังสมเด็จพระนเรศวร ยังสวยกว่านี้เยอะ
ของแบบนี้ไปเทียบกันลำบาก แต่คนพม่าเขาก็ภูมิใจของเขานะครับ

ท่อนซุงเก่าๆ นี่คือเสาของเดิมที่ขุดเจอ เอามาเทียบให้ดูว่าขนาดประมาณนี้
เสาเดิมนี่อายุก็กว่า ๖๐๐ ปีแล้วนะครับ แต่ยังสภาพดีอยู่เลย
มีท่อนที่ขนาดใหญ่และยาวกว่านี้ เขาเอาไปกองๆ เก็บไว้ในเรือนข้างๆ แทนที่จะรักษาให้ดี
กลัวว่าอยู่มาได้ตั้งหกร้อยปีจะมาผุเอาในยุคนี้เสียกระมัง

อย่างที่เห็นล่ะครับ สีลอกเป็นแผ่นๆ เชียว บางต้นก็บวมเพราะความชื้น
ลวดลายที่เห็นใช้แม่พิมพ์มาทาบแล้วพ่นสี ไม่ใช่ลวดลายจำหลัก ดูมักง่ายไปนิดนึง

พระที่นั่งสิงหาสนบัลลังก์ (Lion Throne) ที่พระเจ้าบุเรงนองประทับยามออกว่าราชการ
นึกบรรยากาศเหมือนอย่างในหนังเอานะครับ ลวดลายงามวิจิตร แต่ห้ามเพ่งใกล้ๆ
มีฐานย่อมุมเป็นชั้นซ้อนกันประดับลายรูปหงส์
ด้านล่างที่เห็นเป็นช่องเล็กๆ ข้างในสลักเป็นรูปสิงห์

ไม่ใช่หงส์แดง ลิเวอร์พูล นะครับ อันนี้เป็นลายจำหลักรูปหงส์อยู่บริเวณรอบๆ พระที่นั่ง
เรียงต่อกันเป็นจังหวะเป็นรูปหงส์ นกยูง และสิงห์
ลวดลายเครือเถาดูคล้ายของไทยอยู่เหมือนกัน แต่ผมว่าของบ้านเราดูจะอ่อนช้อยกว่า

ถกซิ่นปลิ้นโสร่ง ทัวร์เมืองพม่า : วัดไจ๊ปุ่น (พระสี่ทิศ)

เพิ่งมีโอกาสได้ไปเยี่ยมเยียนประเทศพม่า ไปดูศิลปะ ดูวัด ดูวัง ดูอะไรต่อมิอะไรที่เป็นของจริงๆไม่ใช่แค่จากในตำรา ออกตัวไว้ก่อนว่าข้อเขียนชุดนี้มีส่วนที่เป็นข้อเท็จจริงจากตำราหรืองานวิจัย บางส่วนเป็นความคิดเห็นส่วนตัว และบางส่วนอาจมีการหยิกแกมหยอกทั้งแรงบ้างเบาบ้าง ฉะนั้นหากใครมาอ่านแล้วเห็นต่างอย่างไรสามารถแสดงความเห็นได้อย่างมีขอบเขตและสุภาพ เพราะท่านเห็นต่างได้ ผมจึงเห็นต่างได้เช่นกัน

เจดีย์ไจ๊ปุ่น: Kyaik Pun Paya

คนไทยเรียกกันง่ายๆ ว่าเจดีย์พระสี่ทิศบ้าง พระสี่ทิศบ้าง ความจริงจะเรียกเจดีย์ก็คงไม่ถูกเพราะเป็นพระพุทธรูป ไม่ใช่เจดีย์ แต่จะเถียงว่าเป็นเจดีย์ได้สิ เพราะมีเจดีย์อยู่ด้านบน ก็คงจะเรียกได้เหมือนกัน เอาเป็นว่าคนไทยเรียกกันตามสะดวกก็แล้วกัน

วัดนี้ตั้งอยู่ชานเมืองพะโค (หรือชื่อเดิม หงสาวดี) บอกก่อนเลยว่าประเทศนี้เขายังคงมีความเป็นประเทศเกษตรกรรมอยู่มาก พื้นที่ส่วนใหญ่ยังทำการเกษตร ไม่แปลกที่ตามสองข้างทางจะมีแต่ทุ่งกว้าง ไม่ได้มีตึกงอกออกมาเป็นระยะๆ แบบบ้านเรา วัดนี้ก็ตั้งอยู่ท่ามกลางความเวิ้งว้างของชนบทเมืองพะโค แปลกใจที่วัดนี้เป็นสถานที่ท่องเที่ยวที่ทัวร์ต่างๆ ต้องพามาเที่ยว แต่กลับมีขายของน้อยเกินคาด ไม่เหมือนไทยแลนด์ที่ตั้งร้านตั้งแผงขายมันไปทุกสิ่ง จนร้านรวงเด่นกว่าโบราณสถานเสียอีก

รายละเอียดตำนานการสร้างวัดนั้นไปหาอ่านกันเองตามเว็บแล้วกัน แต่ถ้าจะเอาตามหลักฐานทางประวัติศาสตร์จริงๆ เชื่อว่าสร้างในสมัย พระเจ้าธรรมเจดีย์ ครองราชย์ช่วง พ.ศ. ๒๐๑๕-๒๐๓๕ พระเจ้าธรรมเจดีย์นี่ประวัติน่าสนใจมาก เอาไว้จะเล่าทีหลัง เป็นกษัตริย์มอญที่มีชื่อเสียงมากพระองค์หนึ่ง คนไทยอาจไม่คุ้นชื่อ พระองค์มีศักดิ์เป็นหลานเขยของ พระเจ้าราชาธิราช ที่เราเคยเรียนกันตอน ม.ต้น จำกันได้ไหมครับ

หากเชื่อตามนักประวัติศาสตร์เราก็สันนิษฐานได้ว่าพระวัดนี้เป็นศิลปะมอญ เข้าใจกันก่อนนะครับว่ามอญกับพม่านี่คนละชาติพันธุ์กัน ยิ่งในยุคโบราณแล้ว มอญก็คือมอญ พม่าก็คือพม่า ทั้งสองชาติไม่ค่อยกินเส้นกัน มาถึงยุคนี้ทั้งสองเชื้อชาติก็รวมเป็นคนพม่าไปกันหมดแล้ว แต่คนมอญยังหยิ่งทะนงในชาติพันธุ์และวัฒนธรรมดั้งเดิมของตัวเองสูงมาก เพราะมอญเขารุ่งเรืองมาแต่อดีตและเป็นพื้นฐานทางวัฒนธรรมให้กับประเทศพม่ามาแต่ไหนแต่ไร พุทธลักษณะของศิลปะมอญจะมีพระวรกายอวบ พระพักตร์อิ่ม พระโอษฐ์อิ่ม พระเนตรหลุบลงเบื้องต่ำ พระกรรณยาวจรดพระอังสา อันนี้เป็นเกร็ดที่น่าสนใจเลยครับว่าหากเห็นพระพุทธรูปที่มีพระกรรณยาวจรดพระอังสาก็สันนิษฐานเบื้องต้นไว้ก่อนว่าเป็นศิลปะพม่า แต่จะเป็นยุคใดก็ต้องว่ากันอีกที (อาจารย์ผู้สอนประวัติศาสตร์ศิลปะของผมท่านสอนมา)

นักประวัติศาสตร์สมัครเล่นอย่างผมขออาจเอื้อมคิดต่อว่าน่าจะแฝงศิลปะพุกายุคปลายที่ได้อิทธิพลมาจากศิลปะปาละอีกที โดยดูจากกรอบพระพักตร์และจีวรที่เป็นริ้วผ้าเหมือนของพระพุทธรูปจีน แถมยังมีการประดับประดาแก้วกระจกทั้งที่กรอบพระพักตร์ ชายจีวร ชายสังฆาฏิ พระกรชะ (เล็บ) นอกจากนี้คติในการสร้างพระพุทธรูปขนาดใหญ่มักจะสร้างโดยกษัตริย์ แน่นอนว่าใครจะมีกำลังสร้างได้ใหญ่โตเท่ากษัตริย์เห็นจะยาก ตำนานการสร้างโดยสี่พี่น้องก็น่าจะเป็นเพียงตำนานจริงๆ ตามตำนานที่เล่ากันมาก็ไม่เห็นบอกว่าสี่พี่น้องนี่เป็นใครมาจากไหนเหมือนกัน

การสร้างพระองค์โตๆ แบบนี้ในพม่ามีอยู่มาก ก็แปลกใจอยู่เหมือนกันนะครับว่าทำไมเขาถึงสร้างกันกลางแจ้ง ปล่อยให้ตากแดดตากฝนอยู่อย่างนั้นไม่กลัวเสียหายบ้างหรือไง เป็นไปได้ว่าที่สร้างใหญ่ๆ เพื่อจะได้เห็นกันชัดๆ เป็นการประกาศความยิ่งใหญ่ของผู้สร้างไปในตัว แต่นานวันเข้าประเดี๋ยวก็ทรุดโทรม

อีกจุดหนึ่งที่นักท่องเที่ยวสนใจนักหนาจนกลายเป็นจุดเด่นของวัดคือตำนานที่ว่าพระทางทิศหนึ่งเกิดพังลงมาและสร้างใหม่จนมีลักษณะต่างไปจากอีกสามองค์ ส่วนตัวผมคิดว่าก็ยังคงเป็นตำนานอีกเช่นเดิม อาจเพราะการสร้างในยุคก่อนคงยากจะให้ทุกองค์เหมือนกันเป๊ะๆ ตำนานนี้จึงตอบคำถามเรื่องความต่างขององค์พระ การพังครั้งล่าสุดขององค์พระเกิดขึ้นเมื่อ พ.ศ. ๒๔๗๓ จึงต้องมีการสร้างใหม่ และมีการบูรณะตามมาอีกหลายครั้ง เป็นไปได้ไหมว่าการสร้างใหม่ครั้งนั้นทำให้เกิดความแตกต่าง ตำนานที่เล่ากันมาก็ไม่มีบันทึกแน่นอนว่าเล่ากันมาแต่หนไหน ได้แต่บอกว่า “เขาเล่าว่า…” แล้วยิ่งมีการบูรณะหลายหนจึงมีโอกาสที่จะมีความผิดเพี้ยนไปจากครั้งแรกเริ่มก็เป็นได้

หากเชื่อว่าพม่าบูรณะใหม่ตามของเดิมเป๊ะๆ ก็ยังมีความแตกต่างให้เห็น (ไม่รู้มีใครหยิบมาเทียบกันไหมนะครับ อาจจะมีคนวิเคราะห์แล้วก็ได้แต่ผมไม่เห็นเอง) ดูให้ดีๆ จะพบความแตกต่างของพระพุทธรูปทั้งสี่องค์ ย้ำว่าถ้ายึดตามพุทธลักษณะในปัจจุบันและความเชื่อที่ว่าบูรณะตามของเดิมนะครับ

เห็นความแตกต่างไหมครับ ที่ชัดที่สุดคือสังฆาฏิ

ลองดูดีๆ จะเห็นว่าพระพุทธรูปทั้งสี่องค์จะมีสังฆาฏิแตกต่างกัน แม้จะมีลักษณะเหมือนกันคือเป็นริ้ว ชายสังฆาฏิประดับด้วยกระจกสี จะต่างกันที่รูปแบบ เป็นริ้วพริ้ว ทับเป็นชั้น หรือเป็นชั้นด้วยเป็นริ้วด้วย นี่คือข้อหนึ่งคือ อุณาโลม อันนี้อาจจะดูยากสักหน่อย แต่จะเห็นว่ามีความต่างกันที่ลายเส้นและเครื่องประดับ

หากมีโอกาสไปชม ลองสังเกตความแตกต่างของเจ็ดจุดตามนี้นะครับ
๑) กรอบพระพักตร์ ๒) อุณาโลม ๓) เส้นพระศอ ๔) สังฆาฏิ ๕) ลายเส้นที่พระกรรณ
๖) ข้อนิ้วพระหัตถ์ ๗) พระกรชะ (เล็บ)

จุดต่อมาคือ กรอบพระพักตร์ ที่ต่างกัน อันนี้ก็ดูยากอีกเหมือนกัน แต่จะมีอยู่องค์หนึ่งที่จะมีลายดอกกรอบสีแดงอยู่ตรงกลางพระนลาฎพอดี องค์นี้เป็นองค์ทางฝั่งตรงข้ามหากนับจากทางเข้าวัด (ผมไม่รู้ทิศจริงๆ นับเอาแบบบ้านๆ ละกัน) สุดท้ายคือรายละเอียดที่ พระวรกาย เช่น รูปพระเนตร พระโอษฐ์ ริ้วที่พระศอ ลายเส้นที่พระกรรณ กระจกประดับพระกรชะ (เล็บ) ลายเส้นที่ข้อนิ้วพระหัตถ์ บางองค์มี บางองค์ไม่มี บางองค์ไม่ได้เขียนด้วยสีแต่เซาะเป็นร่อง บางองค์นิ้วพระหัตถ์ห่าง เป็นต้น

ใครที่มีโอกาสได้ไปชมก็ลองสังเกตดูนะครับ แต่พิจารณาดูความงามที่แตกต่างกันของทั้งสี่องค์นี่ก็อิ่มแล้วล่ะครับ อย่าเอาแต่ถ่ายรูปเพลินนะครับ ชื่นชมศิลปะกันเสียหน่อย หากเป็นไปได้ก็ลองศึกษาข้อมูลก่อนไปแล้วท่านจะชมงานศิลปะอย่างเพลิดเพลินและมีความสุข

** เนื้อเรื่องเต็มๆ และข้อเขียนชุดประวัติศาสตร์พม่า จะตามมาภายหลัง ท่านที่สนใจโปรดติดตาม **

พระกรชะ (เล็บ) ประดับด้วยกระจกสีดูเหมือนงานโมเสก แต่ละองค์มีสีสันและลวดลายต่างกัน

ตามศาสนสถานของพม่ามักจะพระประจำวันเกิดประดิษฐานตามทิศต่างๆ
พร้อมด้วยสัตว์ประจำปีนักษัตรซึ่งไม่เหมือนกันไทย
น่าจะรับอิทธิพลมาจากฮินดูแล้วมาปรับเปลี่ยนตามคติของพม่า
เช่น พระจันทร์ของไทยทรงม้า แต่พม่าทรงเสือ หรือพระอังคารของไทยทรงกระบือ แต่พม่าทรงสิงห์

เสาหงส์ มีไว้ตามศาสนสถานทั่วเมืองพะโค (หงสาวดี) ตามคติความเชื่อเรื่องตำนานเมือง
จะมีที่วัดพระธาตุมุเตาแห่งเดียวที่เป็นหงส์คู่ ที่อื่นเป็นหงส์ตัวเดียว
หงส์ที่วัดไจ๊ปุ่นทำเป็นโครงตาข่ายสีทอง ประดับด้วยโครงตาข่ายรูปนาคและพวงอุบะ
ด้านล่างมีนัตยืนประจำทั้งสี่ทิศ ฐานเป็นกลีบบัวสี่ชั้น

ตามศาลารอบองค์พระจะมี นัต หรือเทพของคนพม่ารายล้อมด้วยท่าประนมมือสักการะองค์พระ
สภาพของนัตหรือแม้แต่องค์พระเองก็ทรุดโทรม มีกระเทาะบ้าง แตกบิ่นบ้าง สกปรกบ้าง
อย่าคิดว่าชาวบ้านเขาจะมาทำความสะอาดกันบ่อยๆ บางทีเป็นสิบๆ ปี กว่าจะได้บูรณะกัน
เพราะไม่มีงบประมาณ ตามสไตล์รัฐบาลทหารที่ไม่ค่อยใส่ใจกับโบราณสถาน
ทั้งที่เป็นแหล่งรายได้จากการท่องเที่ยวแท้ๆ

อันนี้ไม่ใช่นัต (เทพ) แต่เป็นบรรดาสฟิงซ์เฝ้าวัดที่นอนพักเอาแรง
วัดที่พม่ามีสุนัขหมาเหมือนบ้านเรา แต่รู้สึกว่าจะมีแมวเยอะพอกัน บางแห่งแมวเยอะกว่าด้วยซ้ำ
ข้อสังเกตอีกอย่างคือที่วัดนี้ไม่มีสิงห์อยู่หน้าวัด! แปลกมากๆ
ได้ยินข่าวว่าชาวบ้านพยายามรวบรวมเงินเพื่อสร้าง แต่ก็ยังไม่สำเร็จเสียที (เลยมีแต่สุนัขหมานอนหน้าวัด)