เล่าความหลัง: แพร่พิทยา เหลือเพียงความทรงจำ (๒๕๖๑)

ข่าวแว่วมาหนาหูว่าขึ้นศักราชใหม่ ๒๕๖๒ จะไม่มีร้านหนังสือแพร่พิทยาที่วังบูรพาอีกแล้ว เป็นไปตามวัฏจักรครับ ไม่ได้ตีโพยตีพายอันใด แค่เสียดายนิดหน่อย แต่สำหรับเจ้าของกิจการ การเลือกปิดตัวเองน่าจะเจ็บตัวน้อยกว่าทนทู่ซี้เปิดให้ขาดทุนรายวัน

พลิกดูตามโลกโซเชียลมีเสียบ่นเสียดายกันใหญ่ ผมว่าเกินครึ่งนะ ถ้าไล่ถามว่าคุณไปร้านหนังสือพวกนี้ครั้งสุดท้ายเมื่อไหร่ เผลอๆ อาจจะหลายปี อะไรที่อยู่มานานหลายคนมักคิดว่าเป็นของตาย พอไม่มีแล้วจึงจะมาเริ่มคิดถึงและโหยหายว่าทำไมไม่รักษา พุทโธ่ เขาต้องกินต้องใช้ คุณเองอุดหนุนเขาบ่อยแค่ไหนเชียว ดูอย่างเขาดินนั่นประไร พอจะปิดตัวล่ะแห่กันไปยกใหญ่ ถวิลหาอดีตกันให้อึงมี่

(ภาพจากเฟสบุ๊ก)

ผมเองก็ใช่ว่าจะไปบ่อย แต่ก็แวะไปทุกครั้งที่มีโอกาสผ่านไปย่านนั้น วังบูรพานี่แต่ก่อนเป็นแหล่งรวมร้านหนังสือ จำได้ว่าตอนทำงานใหม่ๆ กำเงินเดือนก้อนแรกมาซื้อหนังสือที่นี่ หมดไปเกือบพัน ได้หนังสือกลับบ้านตั้งใหญ่ นั่นคือเมื่อกว่ายี่สิบแล้วนะครับ เดี๋ยวนี้หนึ่งพันบาทคงซื้อได้ไม่กี่เล่ม เพราะหนังสือยุคดิจิทัลนี่แพงเอาเรื่อง

ร้านแพร่พิทยา ผมคุ้นเคยมาตั้งแต่สมัยเรียนมัธยม เพราะอยู่ใกล้โรงเรียน หนังสืออ่านเรียนหรืออ่านเล่นก็มาซื้อที่นี่ สมัยขะโน้นมาเดินดูกับอ่านฟรีบ่อย ไม่ได้มีเงินถุงพอให้ซื้อได้ตามใจนึก เป็นร้านติดแอร์เย็นฉ่ำและดูเจริญตามากในสมัยนั้น ร้านอื่นๆ จะดูอึมครึมและเคร่งเครียด อย่างเช่น รวมสาส์น โอเดียน สโตร์ คลังวิทยา เดี๋ยวนี้ไม่รู้ยังอยู่ครบกันไหม

บูรพาสาส์น ถนนเจริญกรุง ตอนนี้ไม่มีแล้ว

อีกร้านหนึ่งซึ่งอำลาก่อนล่วงหน้านานแล้วคือ บูรพาสาส์น บนถนนเจริญกรุง ถูกรื้อไปหลังจากหลวงท่านสร้างสถานีรถไฟฟ้าสามยอด

นานวันไปร้านหนังสือเก่าๆ ก็คงทยอยปิดตัวไปตามยุคสมัย ร้านไหนที่ไหวตัวทันก็อยู่รอดได้ ไม่เช่นนั้นก็ต้องปรับตัวกันครั้งใหญ่ ต่อไปร้านหนังสือคงมีเหลือน้อยลงๆ แม้จะชวนใจหายแต่ก็ต้องยอมรับความเป็นจริง

กินนอกบ้าน : ก๋วยเตี๋ยววัดเลียบ

หวนออกไปกินนอกบ้านอีกครั้ง คราวนี้ไม่ได้ไปจริงๆ แต่เดินทางย้อนอดีตกับความทรงจำสมัยยังละอ่อน ตอนที่ยังเป็น ‘เด็กสวนฯ’ ผมเชื่อว่าคงมีเด็กสวนไม่กี่คนกระมังที่ไม่เคยลิ้มรสก๋วยเตี๋ยววัดเลียบ ถ้าได้เรียนที่นั่นอย่างน้อยสามปีก็ต้องมีที่ได้ไปโดนเข้าสักครั้งกันล่ะ บางคนจบไปแล้วยังไม่วายถวิลหาร่ำร้องอยากกลับมาโดนอีกครั้งในจะขาด

ก่อนอื่นมาทำความรู้จักกับ วัดเลียบ หรือ วัดราชบุรณราชวรวิหาร กันก่อน วัดแห่งนี้มีมาตั้งแต่สมัยปลายกรุงศรีอยุธยา ต่อมาสมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอในรัชกาลที่ ๑ ทรงบูรณะปฏิสังขรณ์ หลังจากนั้นรัชกาลที่ ๑ จึงพระราชทานนามว่า วัดราชบุรณะ เป็นพระอารามหลวงชั้นโท วัดแห่งนี้มีผลงานของศิลปินไทยผู้เขียนภาพแบบทัศนียภาพเป็นท่านแรกของเมืองไทย (perspective) คือท่าน ขรัวอินโข่ง แต่ว่าถูกระเบิดทำลายไปตอนสงครามโลกเสียแล้ว

บริเวณวัดก็ไม่ไดกว้างขวางสักเท่าไหร่นะครับ แต่ที่ตั้งนั้นนับว่าอยู่ในชัยภูมิสำคัญทีเดียว คือใกล้แม่น้ำเจ้าพระยา ใกล้เขตการค้า ใกล้สะพานพุทธ ติดกับโรงไฟฟ้าวัดเลียบ (การไฟฟ้านครหลวง ในปัจจุบัน) จึงไม่แปลกที่จะพลอยโดนลูกหลงจากระเบิดด้วย พื้นที่ด้านที่ติดกับถนนตรีเพชรและถนนจักรเพชร ถูกกันไว้เป็นที่จอดรถของคนทั่วไปและรถของเจ้าหน้าที่การไฟฟ้า ก็คงเป็นการหารายได้เข้าวัดทางหนึ่งล่ะครับ

ภาพนี้ไม่เกี่ยวกับก๋วยเตี๋ยว แต่เป็นภาพสะพานพุทธสมัยโน้น เอามาจากอินเทอร์เน็ต ขออภัยที่ลืมบันทึกที่มา
ข้อมูลเขาบอกว่าเป็นฝีมือการถ่ายภาพของคุณรงค์ วงษ์สวรรค์
จะเห็นปล่องไฟจากโรงไฟฟ้าวัดเลียบปล่อยควันดำปี๋อยู่ไกลๆ

มาถึงเรื่องของกินกันบ้าง ทางเข้าวัดฝั่งตรงข้าม โรงเรียนสวนกุหลาบ ติดกับประตูวัดเลยครับ จะเจอรถเข็นขายก๋วยเตี๋ยว เดินผ่านรั้ววัดก็จะได้กลิ่นน้ำแกงหอมฉุยมาแต่ไกล ผมจำไม่ได้ว่าเขาขายก๋วยเตี๋ยวเนื้อหรือหมูหรือทั้งสองอย่าง เพราะไปทีไรก็สั่งแต่เนื้อทุกที ถามว่าอร่อยตรงไหนน่ะเหรอครับ บอกไม่ถูกเหมือนกัน ถามเพื่อนๆ ดูก็อธิบายกันไม่ถูกว่าอร่อยตรงไหน แต่ก็กินกันประจำ

สมัยนั้นถ้าจำไม่ผิดก็สนนราคาที่ชามละ ๒๐ บาท ปริมาณกำลังเหมาะสำหรับหนึ่งอิ่ม ถ้าจะเอาแบบเต็มที่ก็ควรเบิ้ล เป็นแห้งชามน้ำชามกำลังดี มีให้เลือกทั้งเนื้อสด เนื้อตุ๋น เครื่องใน ลูกชิ้น ตัดสินใจไม่ถูกก็สั่งแม่งรวมทุกอย่างไปเลย ผมยังจำได้อยู่ว่าน้ำแกงของเขาหอมจริงๆ นั่นน่าจะเป็นสิ่งแรกที่ทำให้ผมนึกถึงและคิดว่ามันอร่อยตรงนี้นั่นล่ะ ตบตูดด้วยโอเลี้ยงซักแก้ว เป็นอันครบสูตร

เคยถามผู้รู้บางท่าน เขาว่าต้มเนื้อนี่นะถ้าจะให้หอมอร่อยกลมกล่อม หย่อนใบกัญชาลงไปซักนิดจะดีนัก ไม่รู้จริงหรือไม่อย่างไรนะครับ ชาวสวนฯ หลายคนก็เล่าต่อกันมาว่าร้านนี้แกก็ใส่กัญชาลงไปจริงๆ ไม่ได้ใส่กะให้คนกินติดนะครับ เขาใส่เป็นเครื่องปรุงเท่านั้น ลองค้นดูก็เห็นทีว่าท่าจะจริง คนโบราณเขาใส่เพื่อดับกลิ่นและเพิ่มรสชาติ น่าจะเป็นสมัยที่หลวงท่านยังไม่ได้ไล่จับกัญชากันจริงจังล่ะมั้งครับ สมัยนี้ก็ไม่รู้ว่ายังใส่อยู่หรือไม่ แต่ตอนนั้นนี่กินกันอร่อยปากไม่เคยคิดอะไรหรอกครับ

เด็กสวนหลายคนติดใจก๋วยเตี๋ยวร้านนี้ถึงขั้นเป็นเอามาก เพื่อนผมบางคนนี่ต้องกินแทบทุกวัน ร้านเขาเปิดแต่เช้า เจ็ดโมงนี่ก็สั่งกินได้แล้ว บางคนมาถึงแต่เช้าตรู่ก็ไม่เข้าโรงเรียน นั่งรอเขาจัดร้านอยู่ในวัดนั่นล่ะ มีเพื่อนทะโมนบางคนลงทุนปีนรั้วออกมากินตอนกลางวัน พอครูฝ่ายปกครองจับได้ก็สารภาพว่าไม่ได้จะหนีเรียน แค่ขอออกไปกินก๋วยเตี๋ยวเท่านั้น มันบอกว่าหนีไปหลายครั้งแล้ว กินเสร็จก็ปีนเข้ามาเรียนต่อ ไม่ได้โดดเรียนจริงๆ

ทุกวันนี้เขาก็ยังขายอยู่ น่าจะตกทอดมาถึงรุ่นที่สองหรือที่สามก็ไม่รู้นะครับ ผมเองไม่ได้กลับไปกินมาเป็นสิบปีแล้ว ผ่านไปทีไรก็ยังชวนให้นึกเสมอ ถึงจะไม่เคยปีนรั้วหนีออกมากินก็เถอะ

คนบ้าที่ผมรู้จัก

ผมไม่รู้ว่าคนเราอยู่ดีๆ จะบ้าได้ไหม หรือจะต้องบ้ากันมาแต่กำเนิด แล้วบ้ากับไม่บ้านี่เขาวัดด้วยอะไรกันแน่

ผมจำไม่ได้ว่าเจอคนบ้าจริงจังเอาตอนไหน แต่จำคนบ้าคนหนึ่งได้แม่นเลย จนวันนี้ผมก็ไม่รู้ว่าแกบ้าจริงๆ รึเปล่า หรือแกถูกเรียกว่าคนบ้าเพราะสังคมกำหนดให้เป็น ผมไม่รู้ชื่อของแกหรอก แต่คนแถวบ้านเรียกกันว่า ยายบ้า แกอาจจะอายุไม่มากนัก แต่ด้วยสภาพที่สุดโทรมทำให้ดูเหมือนว่าแกอายุมากขนาดเรียกว่ายายได้

ยายบ้ามีที่มาที่ไปจากไหนผมเองก็ไม่รู้ จำได้ว่าเด็กๆ แถวนั้นจะกลัวกันทุกคน แต่ผมกลับเฉยๆ ภาพที่เห็นประจำคือแกจะนั่งที่แหมะตรงปากซอย แม่ค้าแถวนั้นก็คุ้นเคยกันดีทุกคน แกจะนั่งกินผัดซีอิ๊วเส้นใหญ่อยู่ที่เดิมและกินแบบเดิมด้วยทุกครั้ง แกไม่ได้ขอเงินใครและก็ไม่เห็นจะมีใครให้เงินแก ผมก็ไม่รู้ว่าเจ้าของร้านเขาทำให้กินด้วยความสงสารหรือแกไปซื้อกินเอง ถ้าเช่นนั้นแล้วแกเอาเงินมาจากไหนผมก็ยังสงสัยอยู่

ตรงปากซอยที่แกนั่งนั้นออกจะสกปรกอยู่มาก แต่แกก็ไม่ได้ใส่ใจด้วยความที่ตาบอดด้วย แกจะมีไม้เท้าอันหนึ่งเป็นเครื่องนำทาง เพราะตาบอดนี่กระมังที่ทำให้สภาพของแกดูมอมแมม และเมื่อมองไม่เห็นแกก็เลยไม่ได้แยแสต่อความสกปรกรอบกาย พอกินอิ่มแกก็นั่งพูดอยู่คนเดียว บางทีก็ร้องเพลงอะไรซักอย่างที่ไม่มีใครฟังออก บางทีก็โวยวายตวาดคนที่เดินผ่าน เหนื่อยนักก็หลับมันตรงนั้น ไม่มีใครสนใจแกเท่าไหร่ขนาดที่ว่าแกกลับไปตอนไหนก็ไม่มีใครรู้

คนแถวนั้นเรียกแกว่ายายบ้าเพราะอะไรผมก็ไม่รู้ ผมเคยได้ยินผู้ใหญ่เล่าวว่าแกอยู่คนเดียว ผัวตายไปแล้ว เห็นว่าอาศัยอยู่ในซอยข้างๆ แต่ก็ไม่รู้ว่าส่วนไหน นอกนั้นก็ไม่มีใครสนใจนัก เพราะกลัวปากแก แกนั่งด่าโน่นนี่ไปได้เรื่อยเปื่อย แม้กระทั่งคนที่เดินผ่านมาใกล้ๆ ทั้งที่มองไม่เห็นแท้ๆ ก็ยังอุตส่าห์ด่าเขาได้

นอกจากยายบ้าแล้วในซอยยังมีคนบ้าอีกคนหนึ่ง จริงๆ น่าจะเรียกขี้เมามากกว่าคนบ้า เพราะเขาจะเมาตลอดเวลาจนพูดจาไม่ค่อยรู้เรื่องแล้วก็ยังปล่อยตัวมอมแมมเสียอีก อาจจะเมาจนบ้าก็ได้กระมัง คนแถวนั้นเรียกว่า ไอ้ช้าง คงเพราะเป็นคนแบบนี้ทุกคนจึงเติมคำว่า ‘ไอ้’ ให้นำหน้าชื่อกันอย่างพร้อมเพรียง ซึ่งไอ้ช้างก็ไม่ได้รู้สึกเดือดร้อนอะไร

ไอ้ช้างทำมาหากินด้วยการเป็นจับกังในตลาด ผมก็ยังงงๆ ว่าเมาแบบนั้นจะไปทำอะไรได้กี่มากน้อย ผู้ใหญ่บางคนบอกว่ามันจะตื่นแต่เช้าไปรับจ้างขนของในตลาด พอได้ค่าแรงมาถึงค่อยมาลงขวดเหล้า เป็นแบบนี้ทุกวันไป ตอนนั้นน่าจะยังไม่แก่นัก ผมว่าไม่น่าจะเกินสามสิบด้วยซ้ำ ช้างมักจะถอดเสื้อเดินไปเดินมาในซอย บางทีก็ใส่เสื้อกล้ามซกมกที่ขาดเสียจนไม่ต้องใส่ก็น่าจะดีกว่า

แม่เล่าว่าช้างอาศัยกินข้าววัดแล้วก็นอนอยู่หลังวัดนี่เอง นานๆ จะป่วนพระให้วุ่นวายซักทีเมื่อฤทธิ์สุราถึงขีดสุดด้วยการโวยวายอาละวาด พระท่านก็คงเบื่อแต่จะทิ้งขว้างมันก็กระไรอยู่ ความจริงเขาก็มีบ้านมีแม่เหมือนกัน แต่เห็นว่าตัวแม่นั่นก็ระอากับลูกเต็มทนเลยคร้านที่จะใส่ใจ เอาเป็นว่ายังได้ยินเสียงยังเห็นตัวว่ามันยังไม่ตายก็เป็นอันใช้ได้ ช้างเองก็ไม่เห็นเดือดร้อนตราบใดที่ยังมีคนจ้างขนของและมีเหล้าให้กิน

เรื่องสุดป่วนของช้างมีอยู่เรื่องเดียว คือช้างชอบเข้าไปนั่งเล่นในคลีนิกที่มีอยู่แห่งเดียวในซอย หมอกับเมียคู่นี้เพิ่งย้ายเข้ามาเปิดคลีนิกได้ไม่นานก็เป็นที่รักของคนในซอย เพราะนี่คือร้านหมอแห่งเดียวที่ใกล้ที่สุด ไม่งั้นก็ต้องถ่อกันไปถึงโรงหมอศิริราช แล้วหมอกับเมียก็ต้องเผชิญกับไอ้บ้าช้างเข้าจนได้

เรื่องของเรื่องก็คือร้านหมอเขาเปิดแอร์ ช้างมันจึงชอบเข้าไปนั่งเล่นเพราะมันเย็นดี แต่หมอกับคนไข้เขาไม่เย็นด้วยแน่เมื่อมีคนเมาและบ้าอย่างช้างมาอยู่ใกล้ๆ ทุกครั้งที่มาช้างจะเมามาด้วยเสมอ แล้วยังโวยวายร้องเพลงเป็นที่หวาดหวั่นแก่บรรดาคนไข้และหมอ โดยเฉพาะเมียหมอที่กลัวจนน้ำตาเล็ด และไม่ว่าชาวซอยจะปลอบหรือขู่ยังไงช้างก็ไม่ยอมไป ร้อนถึงต้องเรียกตำรวจมาลากไปทุกที

หลังๆ พอคนที่ปากซอยเห็นช้างเดินแอ่นเข้ามาก็จะส่งเสียงบอกต่อๆ กันให้หมอปิดร้าน บางทีพอเห็นปิดร้าน ช้างก็ยังนั่งรอ สิ่งเดียวที่ช้างกลัวคือตำรวจ พอเห็นตำรวจเดินมาไกลๆ ช้างก็จะเผ่นอ้าวทุกทีไป จนผมยังนึกว่าทีหลังก็ให้หมอนั่นแหละใส่ชุดตำรวจตรวจคนไข้ซะเลย ช้างจะได้ไม่กล้าเข้ามาอีก

ไม่รู้ทำไมผมถึงยังจำสองคนนี้ได้แม่นยำนัก ที่จำสนิทใจคือครั้งหนึ่งและครั้งเดียวที่ผมได้สนทนากับยายบ้า

บ้านผมอยู่เกือบถึงปากซอย ใกล้พอที่จะเห็นตรงที่ประจำของแกได้ชัดเจน วันหนึ่งท่ามกลางแดดร้อนเปรี้ยงหลังจากที่กินผัดซีอิ๊วจนอิ่มหนำ แกก็ร้องขึ้นว่าหิวน้ำๆ ไม่รู้อะไรที่ผลักผมให้ลุกขึ้นไปหยิบน้ำในตู้เดินเอาไปให้แก ผมเข้าไปใกล้แกพอที่จะยื่นกระป๋องน้ำให้ได้ ผมพูดเพียงสั้นๆ ว่า “ยาย … น้ำ” ถ้าผมจำไม่ผิด ผมเห็นแกเงยหน้ามาตามเสียงแล้วก็ยิ้มให้ แล้วแกยังตอบกลับมาอีกว่า “ขอบใจ”

ผมลืมเรื่องของแกไปเสียสนิทเมื่อโตขึ้นและย้ายไปเรียนที่เชียงใหม่ นานๆ ครั้งที่ภาพของแกจะผุดขึ้นมาเมื่อผมผ่านไปยังที่นั่งประจำของแก แม่ผมบอกว่าไม่มีใครรู้เลยว่าแกหายไปไหน จู่ๆ แกก็ไม่มาปรากฎตัวอีกเลย แกหายไปอย่างเงียบๆ เหมือนกับตอนที่แกมาที่นี่ครั้งแรกอย่างเงียบๆ ผมเลยไม่รู้จนบัดนี้ว่าตกลงแกบ้าหรือไม่บ้ากันแน่

หรืออาจเป็นเราเองนั่นแหละที่บ้ากันไปทั้งหมด

รสชาติของชาเย็น

เดี๋ยวนี้ถ้าเกิดเปรี้ยวปากอยากกิน “ชาเย็น” เมื่อไหร่ก็ดิ่งลิ่วไปจกเอาตามร้านได้อย่างสะดวกดาย แต่ย้อนมานึกถึงสมัยเด็กๆ แล้ว การได้ลิ้มรสชาเย็นซักครั้งถือว่าแสนสุขประหนึ่งขึ้นสวรรค์

แต่ก่อนนั้นเครื่องดื่มจำพวกกาแฟเย็น ชาเย็น ยังไม่มีขายทุกมุมถนนอย่างในตอนนี้ จะกินจริงๆ ก็ต้องแวะเข้าร้านอาโก อาแปะ ยิ่งถ้าเป็นตอนเช้าๆ หรือช่วงเย็นๆ นี่จะขายดีเป็นพิเศษ บรรดาผู้เฒ่าทั้งหลายในแต่ละชุมชนจะจับกลุ่มกันตามร้านกาแฟ นั่งเม้าท์มอยกันสัพเพเหระอย่างที่มีคนเขาเรียกขานกันว่า สภากาแฟ นั่นไงล่ะ

จนต่อมาเมื่อสังคมมันเปลี่ยนไป ร้านกาแฟแบบที่ว่าก็เริ่มร่อยหรอ กลายเป็นร้านกาแฟทันสมัย ติดแอร์เย็นฉ่ำ มีกาแฟหลากหลายรสชาติให้เลือก ลองให้อาโกเดินเข้าไปสั่งนี่อาจจะเป็นลมได้ เพราะมันมีให้เลือกมากมายเหลือเกิน แถมยังเป็นชื่อฝรั่งจำยากเสียอีก สู้ร้านแบบเดิมไม่ได้ที่แม้จะมีให้เลือกไม่กี่อย่าง แต่ก็คุ้นเคยกันดีทั้งรสชาติและบรรยากาศ

อาป๊าผมติดโอเลี้ยง ตกบ่ายแกจะเริ่มเรียกใช้ผมให้ไปซื้อโอเลี้ยงขมๆ มากินแก้ง่วง จำได้ว่าผมวิ่งซื้อโอเลี้ยงมาตั้งแต่อนุบาล ผมชอบตรงที่ถ้ามีเศษตังค์ทอนก็จะขอแปลงเป็นท็อฟฟี่หรือขนมจิปาถะ แต่ถ้าครั้งไหนแกให้เงินมาครบเป๊ะก็มีอันอดกิน สมัยโน้นโอเลี้ยงถุงนึงก็สองบาทห้าสิบ ตอนผมโตขึ้นมาหน่อยซักประถมปลายนี่ก็ขึ้นมาที่สามบาท สามบาทห้าสิบ ไล่มาทีละห้าสิบสตางค์ จำได้ครั้งหลังสุดก่อนที่เราจะย้ายบ้านราคาน่าจะอยู่ที่เจ็ดบาท

ผมมาเริ่มแอบดูดโอเลี้ยงของอาป๊าตอนไหนก็จำไม่ได้ รู้แต่ว่าผมจะขอหลอดเฮียซ้งมาสองอัน เฮียซ้งเป็นเจ้าของร้านกาแฟในซอยที่มีอยู่สองร้าน แต่ร้านแกคนจะเยอะกว่าอีกร้านหนึ่งเสมอ ที่ผมขอมาสองหลอดเพราะจะได้แอบดูดโดยที่อาป๊าไม่รู้ เอาแค่พอได้รสนั่นล่ะ ไม่งั้นมันจะพร่องจนถูกจับได้ คงเป็นเหตุผลที่ผมคุ้นลิ้นกับรสชาติโอเลี้ยงขมๆ มาถึงตอนนี้

เวลาสั่งโอเลี้ยงทีไรผมมักจะขอให้ชงแบบแก่ๆ ใส่น้ำตาลนิดเดียวหรือไม่ต้องใส่เลย คนขายเขายังว่ากินไปได้ยังไง แต่ผมว่ามันออกรสหวานเสียด้วยซ้ำไป หรือลิ้นผมมันไม่รู้รสเองก็ไม่แน่ใจ

ร้านเฮียซ้งเป็นตึกแถวห้องเดียว เปิดไฟสลัวๆ ผมไม่เคยเห้นร้านแกเปิดไฟสว่างซักที แกขายของสารพัดอย่างตั้งแต่น้ำปลา ข้าวสาร น้ำตาล ไข่เค็ม ไม้กวาด สารพัดที่จะขาย ตีห้าแกก็เริ่มเปิดร้านละ ผู้เฒ่าในซอยก็เริ่มมานั่งรอใส่บาตรพระ ระหว่างนั้นก็ละเลียดกาแฟร้อน ฟังข่าววิทยุกันไป ผมเคยไปนั่งซดโอวัลตินที่ร้าน รู้สึกว่ามันอร่อยกว่าที่ชงกินเองที่บ้าน ความรู้สึกเดียวกับที่คิดว่าไข่ลวกร้านแกอร่อยที่สุดในโลก เฮียซ้งเป็นคนเงียบๆ ยิ้มแย้มตลอด ผมไม่เคยเห็นแกสวมชุดอื่นเลยนอกจากกางเกงขาก๊วยสีดำกับเสื้อยืดสีมอๆ เวลาเจอกันกับอาป๊าก็มักจะส่งเสียงซาวนด์แทร็กกันสองคน

อีกอย่างที่ผมรู้สึกก็คือชาเย็นร้านเฮียซ้งอร่อยที่สุดในโลก (อีกแล้ว) การได้กินชาเย็นในตอนนั้นต้องนับว่าเป็นโอกาสพิเศษจริงๆ อย่างเช่นถ้าอาป๊าอารมณ์ดีมากๆ แกก็จะให้แบงค์สิบ ที่เหลือผมก็จะขอแปลงเป็นชาเย็น หรือบางทีถ้าแม่เกิดอยากินขึ้นมาบ้าง ผมก็จะพลอยได้อานิสงส์ไปด้วย ผมชอบดูเวลาที่แกชงกาแฟหรือโอเลี้ยง แกจะชงด้วยถุงผ้ายาวๆ ที่ต้องยกเทไปเทมา ผมทึ่งกับลีลาการชงของเฮียซ้งที่เทกลับไปกลับมาโดยที่ไม่หกซักหยด ถ้าสั่งชาเย็นก็จะไม่ได้เห็นแกยกถุงผ้า ต้องสั่งกาแฟเย็นหรือโอเลี้ยงนั่นล่ะถึงจะได้ดูโชว์แบบนี้

ชาเย็นกับกาแฟเย็นนั้นจะแพงกว่าโอเลี้ยงของอาป๊า ผมไม่รู้หรอกว่ามันแพงกว่ายังไง อาจเพราะมันต้องใส่นมข้นก็ได้กระมัง นมข้นสมัยนั้นกระป๋องละเจ็ดบาทแปดบาทเข้าให้แล้ว จำได้ว่าช่วงหลังๆ ราคาเก้าบาทเจ็ดสิบห้าสตางค์ อันนี้จำแม่นเลยเพราะวิ่งซื้อประจำ ชาเย็นร้านเฮียซ้งจะแพงกว่าโอเลี้ยงบาทนึง จนช่วงหลังๆ เริ่มขยับเป็นสองบาท ดังนั้นนานๆ ทีผมถึงจะได้ลิ้มรสชาเย็นแสนอร่อย เพราะอาป๊าบอกว่ามันเป็นของฟุ่มเฟือย ก็นึกอยู่นะครับว่าแล้วโอเลี้ยงมันคงไม่ฟุ่มเฟือยอย่างงั้นสินะ อันนี้คิดในใจนะครับ ขืนคิดดังๆ อาจโดนเตะได้

เดี๋ยวนี้ถ้าอยากจะกินชาเย็นขึ้นมาก็ซื้อกินเองได้โดยไม่ต้องง้ออาป๊า แต่ไม่รู้ทำไมถึงไม่รู้สึกอยากกินมากมายเหมือนก่อน บางทีอะไรที่มันได้มายากๆ มันช่างมีค่ามากมายมหาศาล ชาเย็นหนึ่งถุงราคาสี่บาทในตอนนั้น ผมนั่งจิบได้เป็นครึ่งค่อนวัน เพราะไม่อยากให้ความสุขมันจบเร็วนัก  ชาเย็นที่ซื้อกินในตอนนี้ ทำไมรสชาติมันไม่ละเมียดเหมือนของเฮียซ้งในตอนนั้นก็ไม่รู้

แบบนี้กระมังที่ชีวิตจึงต้องยุ่งยากซับซ้อน เพื่อจะได้ซึมซับความสุขอย่างละเมียดละไมเหมือนรสชาติชาเย็นของเฮียซ้งในตอนนั้น

เล่าความหลัง: เดือนพฤษภาตอนนั้นฉันอยู่ไหน

มีโอกาสได้หยิบข่าวเก่าๆ มานั่งดู ก็พบว่าช่วงชีวิตที่ผ่านมาประเทศนี้มีอะไรเปลี่ยนแปลงมากมาย มีเหตุการณ์ที่ชวนให้ระลึกถึง และหลายเหตุการณ์ก็ส่งผลกระทบต่อเราทั้งทางตรงและโดยอ้อม และบางครั้งก็มีส่วนกระตุ้นให้เราอยากเข้าไปมีส่วนร่วมกะเขาบ้างเหมือนกัน ในยุคที่ไฟยังโชติช่วง

สมัยที่อยู่สวนฯ ก็เริ่มสนใจการบ้านการเมืองกะเขาเหมือนกัน มีเพื่อนหลายคนที่มีหัวนิยมการเมืองอยู่ อีกทั้งมีอาจารย์บางท่านที่ให้ความสนใจและบางครั้งก็มาเล่าเรื่องราวต่างๆ ให้เราฟัง หรือบางครั้งก็ร่วมสนทนาแลกเปลี่ยนทัศนะกัน แต่เด็กนักเรียนที่สนใจตอนนั้นก็มีอยู่ไม่เท่าไหร่ ก็ชีวิตมันมีอะไรที่สนุกกว่ามากมาย อย่างจีบหญิง เตะบอล ดูดบุหรี่ ตีสนุ้ก

สมัยนั้นผมนี่จำชื่อคณะรัฐมนตรีได้เกือบหมด นักการเมืองดังๆ นี่ก็รู้จักหมด สนใจหาเรื่องการบ้านการเมืองมาอ่าน ยิ่งเหตุการณ์เดือนตุลายิ่งชอบ หาหนังสือที่เกี่ยวข้องทุกเล่มมาอ่าน ไม่ก็ไถ่ถามจากอาจารย์ที่พอจะคุยกันได้ พอๆ กับเพื่อนอีกสองสามคนที่พอจะคุยภาษาเดียวกัน พอถึงคราวที่เขาปฏิวัติกันเย้วๆ โดยคณะ รสช. ก็เริ่มตื่นเต้นและติดตามอย่างใกล้ชิดตามประสาเด็กอยากรู้

คุณหญิงแม่เคยเล่าว่าตอนปี ๒๕๑๖ ที่เขาชุมนุมกันใหญ่โตนั้น เราเพิ่งจะย้ายมาอยู่ที่พรานนกได้ไม่นาน แกว่ามีทหารมาเดินไปเดินมาตลอดถนน แล้วตกดึกก็ไฟดับเสียด้วย ไม่รู้ว่าไฟดับหรือเขาดับไฟกันแน่ แต่ตอนนั้นไม่สนุกเอาเสียเลยจริงๆ แล้วมันก็ไม่ได้มีข่าวสารมากมายเหมือนเดี๋ยวนี้ ยิ่งทำให้น่ากลัวเข้าไปใหญ่ เพราะไม่รู้ว่ากำลังเกิดอะไรขึ้น

จนเกิดเหตุการณ์พฤษภา ผมก็ยิ่งสนใจใคร่รู้ยิ่งขึ้น แต่ก็บอกตามตรงว่ายังไม่ได้เข้าใจอะไรนัก สมัยนั้นจะอะไรมากล่ะครับ ก็เป็นแค่เด็กมัธยมที่สนใจการเมืองเท่านั้น คือแค่สนใจ แต่จะให้ไปเย้วๆ กันเขานี่ไม่เอาเสียล่ะ เพื่อนผมคนหนึ่งจับพลัดจับผลูโดนจับเข้าห้องขังไปคืนหนึ่ง ด้วยความที่มันเป็นนักกีฬา ร่างกายสูงใหญ่ ดูเป็นผู้ใหญ่เกินวัย ตำรวจเขาคงนึกว่าเป็นพวกที่มาฮึ่มๆ ด้วย ก็เลยจับเข้าห้องขังไป มันมาเล่าทีหลังว่าน่ากลัวชิบหาย พยายามอธิบายว่าไม่ได้มาร่วมชุมนุมกะเขาพวกทหารเขาก็ไม่ฟังอะไรทั้งนั้น มันว่าก็มันเป็นทางผ่านกลับวัด (มันเป็นเด็กวัด) แล้วแม่งปิดถนนกัน จะให้กูไปทางไหนล่ะ มันก็ยังมาเล่าสู่กันฟังว่าเป็นประสบการณ์ที่ไม่เคยลืมแต่อยากจะลืม ปัจจุบันมันคงลืมไปแล้วล่ะมั้งครับ เพราะมันเสียชีวิตไปได้หลายปีดีดักแล้ว

ผมเองก็ไม่ได้รู้เรื่องเหมือนกันว่าเขามีชุมนุมกันตั้งแต่เมื่อคืน ที่บ้านก็ไม่มีใครรู้เพราะเข้านอนกันแต่หัวค่ำ หลวงท่านมาประกาศเอาตอนดึกว่าปิดโรงเรียนฉุกเฉิน ผมก็ไม่รู้ ออกจากบ้านไปโรงเรียนตามปกติ พอไปถึงก็รู้ว่าเขาประกาศปิดเรียน ตอนขาไปน่ะนั่งเรือด่วนไป แต่ขากลับไม่รู้นึกอะไรดันเลือกกลับรถเมล์ จำได้ว่าจับรถเมล์มาลงสนามหลวงกะว่าจะขึ้นสาย ๙๑ กลับบ้าน รถเขาก็มาทิ้งเอาตรงแถวๆ วัดโพธิ์เพราะไปต่อไม่ได้ ก็ยังไม่รู้เรื่อง อาศัยเดินไปก็ได้วะ

ทีนี้เริ่มจับสังเกตได้ละว่ามันไม่ปกติ มีคนที่ไม่รู้เหมือนผมหลายคนอยู่ แต่งชุดนักเรียนเดินกันไป พวกเด็กๆ ก็เริ่มกลัวกันละว่าเกิดอะไรขึ้น ผมน่ะไม่ได้กลัวเลย มองโน่นมองนี่ด้วยความอยากรู้ มีเสียงไล่อยู่เป็นระยะว่านักเรียนมาเดินอะไรแถวนี้ ให้รีบกลับบ้านไปเสีย อพิโธ่ ก็กำลังจะกลับนี่ล่ะขอรับ แต่จะไปอย่างไรได้เล่า ก็ถนนมันปิดเสียแบบนี้

จำได้ว่ามีทหาร มีประชาชนรวมตัวกันเป็นกลุ่มๆ บรรยากาศเริ่มอึกทึก มองไปทางถนนราชดำเนินเห็นคนมากมาย ผมน่ะชักสนุกและอยากรู้ เพราะไม่เคยเห็นอะไรแบบนี้มาก่อน ตอนนั้นก็ยังมีเพื่อนนักเรียนหลายคนทั้งเด็กสวนฯ ด้วยกันและต่างโรงเรียน แล้วก็มีประชาชนอีกบางส่วนเดินตามกันไปขึ้นสะพานพระปิ่นเกล้า ข้ามมาฝั่งโรงเรียนวัดดุสิต ระหว่างนั้นก็ยังมีเสียงตะโกนไล่ให้นักเรียนกลับบ้านเป็นระยะ

ข้ามสะพานไปเพลินๆ ก็เห็นคนที่ตามมาด้านหลังเริ่มวิ่ง ทีนี้พอข้างหน้าเขาเห็นข้างหลังวิ่ง อารามตกใจก็เลยวิ่งกันบ้าง มีเสียงปึงปังไล่มาจากฝั่งขะโน้น ไม่รู้ว่าเสียงอะไร แต่ทางโน้นเขาวิ่งแล้ว ผมก็เลยวิ่งตามไปกันบ้าง

ก็ยังไม่รู้จนเดี๋ยวนี้ว่าเสียงอะไร แล้วเขาวิ่งหนีอะไรกันมา แต่เขาวิ่งกันทั้งนั้นจะให้เดินเอ้อละเหยก็กระไรอยู่ กลับมาถึงบ้านก็ถึงได้รู้ว่าเขาประท้วงกันเสียใหญ่โต แล้วก็ยืดเยื้อเสียด้วย ตอนนั้นก็นึกว่าสบายดีอย่างน้อยก็ได้ปิดเรียนต่ออีกหลายวัน

เล่าความหลัง: ซื้อหนังสือที่วังบูรพา

จำกันได้ไหมว่าเงินเดือนก้อนแรกเอาไปใช้ทำอะไร …

นอกจากช่วยสนับสนุนค่าใช้จ่ายภายในบ้านตามประสงค์ของคุณหญิงแม่แล้ว จำได้ว่ากำเงินก้อนแรกเข้าวังบูรพา ไปซื้อหนังสือ “สามก๊ก” ที่ร้าน รวมสาส์น สมัยเรียนที่สวนฯ ชอบมาเดินดูหนังสือที่นี่ (แต่ไม่มีตังค์ซื้อ) แถวนี้มีร้านหนังสือใหญ่ๆ อยู่หลายร้าน แต่ไม่ค่อยมีคนเข้า เพราะเป็นหนังสือยุคเก่าถึงเก่ามาก ที่ดูทันสมัยที่สุดตอนนั้นก็เป็นแพร่พิทยา  ร้านที่เหลือก็เป็นหนังสือรุ่นโบราณ พิมพ์ด้วยกระดาษบรู๊ฟเหลืองๆ ไสกาว ราคาถูก สามก๊กที่ซื้อเป็นฉบับพิมพ์ปี ๒๕๑๕ คงเคยเห็นกัน เล่มหนาๆ สีเขียว มีสองเล่ม คนขายบอกว่า ๒๕๐ บาทก็พอ แล้วก็ซื้อ ราชาธิราช มาอีกเล่ม น่าจะร้อยเดียวมั้ง เข้าใจว่าเก็บค้างมานาน ไม่ค่อยมีใครไปซื้อหนังสือที่วังบูรพากันแล้วตั้งแต่สมัยนั้น มีหนังสือเก่าๆ เยอะ นิยาย หนังสือตำรา หนังสือดูดวง สมัยก่อนราคาปกแต่ ๑๕-๓๐ บาท ราคา ๘๐ บาทนี่ก็แพงโคตรแล้ว

นอกจาก รวมสาส์น กับ แพร่พิทยา แล้วก็ยังมี โอเดียน สโตร์ ชื่อนี้น่าจะคุ้นๆ หู เพราะเป็นผู้ผลิตและจัดจำหน่ายหนังสือเรียน แล้วก็มีร้าน คลังวิทยา ร้านพวกนี้ไม่ได้เป็นร้านที่ดูทันสมัยเหมือนในยุคนี้ มีหนังสือเรียงแน่นอยู่เต็มผนัง แบ่งหมวดบ้างไม่แบ่งบ้าง บ้างก็กองเป็นตั้งอยู่ที่พื้น ตอนโน้นผมยังงงๆ ว่าร้านพวกนี้อยู่กันได้ยังไง เพราะหนังสือมันตกรุ่นไปเยอะ ที่พอจะทันยุคบ้างก็มี แต่มันจะดูเชยๆ ที่พอจะขายได้ชัวร์ก็เป็นหนังสือเรียนเสียส่วนมาก

สามก๊ก เวอร์ชั่นนี้ล่ะ (ยืมภาพมาจาก onebook.com)

บางร้านอย่าง คลังวิทยา มีแต่หนังสือเก่า หมายถึงหนังสือรุ่นเก่าที่ยังไม่ได้ขายนะครับ ไม่ใช่หนังสือมือสอง ส่วนมากก็เป็นนิยายยุคโบราณ หนังสือดูดวง หนังสือสารคดี พูดอังกฤษ ๘๐ ชั่วโมง อะไรเทือกนั้น ซึ่งไม่มีคนอ่านแล้วแน่ๆ ล่ะ แต่ก็แปลกที่ร้านนี้ยังอยู่มาได้ถึงปัจจุบัน

ความจริงแล้วร้านพวกนี้เขาไม่ได้เน้นการขายหน้าร้านครับ เพราะพวกเขาเป็นสำนักพิมพ์ที่รับพิมพ์หนังสือเป็นอาชีพ พิมพ์หนังสือใหม่ๆ อยู่เรื่อยๆ แหละครับ แล้วก็ส่งไปตามสายส่งที่มีทั่วประเทศ จึงไม่แปลกที่หน้าร้านจะค่อนข้างเงียบเหงา แต่ชื่อสำนักพิมพ์พวกนี้ส่วนใหญ่คุ้นๆ ชื่อทั้งนั้น ลองพลิกดูด้านหลังหนังสือใกล้มือท่านสิ อาจจะเจอชื่อว่าเป็นผู้พิมพ์หรือเป็นตัวแทนจำหน่ายก็ได้

หลังจากซื้อสามก๊กแล้ว ผมก็เดินดุ่ยไปถึงถนนเจริญกรุงเพื่อไปร้าน บูรพาสาส์น ตอนนั้นไม่รู้หรอกครับว่าอยู่ตรงนี้ ถามเจ้าของร้านรวมสาส์นเขา คือถามหาหนังสือของนักเขียนคนโปรด คุณวาณิช จรุงกิจอนันต์ เขาก็บอกว่าลองไปแพร่พิทยาหรือไม่ก็บูรพาสาส์น เพราะร้านนั้นเขาเหมาพิมพ์งานของคุณวาณิชอยู่ (ในตอนนั้น) บูรพาสาส์น นี่เป็นสำนักพิมพ์เก่าแก่นะครับ สมัยก่อนนี่พิมพ์ตำราเรียนเยอะแยะ ตำราทำกับข้าว งานบ้านงานเรือนของคุณแม่บ้าน แล้วก็นิยาย อันนี้เด่นมาก ผมว่าเขาอาจเป็นเจ้าแรกเลยก็ได้ที่ทำหน้าปกนิยายเป็นรูปวาดสวยๆ ติ๊งต่างเป็นพระเอกนางเอก ผมค้นดูนิยายสมัยก่อนไม่เห็นมีแบบนี้ บางทีก็เป็นลายเส้นง่ายๆ เป็นรูปดอกไม้ใบหญ้าบ้าง แต่ของบูรพาสาส์นนี่ทำเป็รูปเขียนสวยเชียว

ลองไปดูที่บูธในงานหนังสือแห่งชาติสิครับ จะเห็นว่าเขาขนนิยายเก่าๆ มาลดราคาขาย แล้วก็นิยายที่พิมพ์ใหม่ก็มี คือเรื่องเดิมแต่จัดรูปเล่มใหม่ให้ทันสมัยยิ่งขึ้น

ที่บูรพาสาส์นก็เงียบเช่นกัน ไม่ได้เน้นขายหน้าร้าน แต่ในร้านดูยุ่งทีเดียว เขาแพ็คหนังสือเตรียมส่งกันอยู่ พอผมเข้าไปเดินเลือกหนังสือก็เลยดูแปลกๆ เดินคุ้ยดูตามใจนึกเลยครับ คนขายเขาก็ปล่อยเต็มที่ มึงอยากดูอะไรก็ดูไป วันนั้นก็ได้หนังสือคุณวาณิชกลับมาหลายเล่ม บ้านเกิดและเพื่อนเก่า ซอยเดียวกัน สนทนาประสาจน แม่เบี้ย ฯลฯ เป็นฉบับที่พิมพ์โดยบูรพาสาส์น เดี่ยวนี้หายากแล้วนะครับ หนังสือของคุณวาณิชในปัจจุบันกระจายไปพิพม์ตามสำนักพิมพ์ใหญ่ๆ ที่เห็นมากสุดก็ อมรินทร์พริ้นติ้ง ชุดที่ซื้อมาวันนั้นก็สูญหายไปเกลี้ยง เหลือเล่มเดียวคือ บ้านเกิดและเพื่อนเก่า แต่ก็วิ่นเต็มทน

(ขอบคุณภาพจาก google map เว้ย)

เสน่ห์ของร้านหนังสือที่วังบูรพา นอกจากความคลาสสิกแล้ว ผมชื่นชมคนขาย (ซึ่งอาจจะเป็นเจ้าของหรือไม่ก็ไม่ทราบ) จำได้ว่าถามอะไรรู้หมด หนังสือเล่มนั้นมีมั้น เล่มนี้เกี่ยวกับอะไร นิยายของคนนั้นมีมั้ย เล่มนี้เรื่องเป็นยังไง เขาบอกเราได้หมด บางทียังสงสัยว่าเขาอ่านหมดทุกเล่มแล้วกระมัง สมัยนี้ร้านหนังสือมีมากขึ้นครับ ร้านที่เป็นสาขาจากสำนักพิมพ์ดังๆ ก็มีทุกห้างทุกมุมเมือง แต่ขัดใจที่บางครั้งถามอะไรแล้วไม่ได้ความ ผมจะซื้อแมกกาซีนเล่มหนึ่งเป็นประจำชื่อว่า Bioscope ผมซื้อไปเรื่อยตามสะดวก เคยซื้ออยู่ร้านหนึ่ง จนเดือนถัดมาก็ไปร้านเดิม ถามหาจากผู้จัดการ เขาตอบว่าที่ร้านไม่ได้รับแมกกาซีนชื่อนี้ อ้าว ก็กูเพิ่งซื้อไปเดือนที่แล้ว วันรุ่งขึ้นไปใหม่ เห็นเล่มนี้วางอยู่ที่แผง คือไปดูเฉยๆ ครับ แต่ไม่ซื้อ เจออีกร้านก็ไปถามหาแบบเดิม เขาบอกก็บอกว่าแมกกาซีนกล้องเราไม่มีขาย เวร ไม่รู้ก็ถามกูก็ได้ ว่าเป็นแมกกาซีนเกี่ยวกับอะไร มึงอย่าตัดสินใจเองสิวะ แล้วร้านนั้นผมก็ไม่ซื้ออีกเช่นกัน

สรุปว่าเงินเดือนก้อนแรกของผมถูกแปรเป็น สามก๊ก ราชาธิราช แล้วก็หนังสือของคุณวาณิช อีกหอบใหญ่ ขนกลับมาบ้านโดนคุณหญิงแม่ด่าเช็ด ว่าขนอะไรกลับมาให้รกบ้าน ก็เลยบอกไปว่าไม่ต้องรีบด่าขอรับ เพราะเดี๋ยวจะขนมาให้ด่าอีกเยอะแน่ ฮ่า ๆ